12. โอตรณหารวิภงฺควิภาวนา

[42] เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน ปญฺญตฺติหารวิภงฺเคน ปญฺญตฺติโย วิภตฺตา, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต วิภงฺโค ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม โอตรโณ หารวิภงฺโค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม โอตรโณ หาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ นิทฺทิฏฺเฐสุ โสฬสสุ เทสนาหาราทีสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส โอตรโณ หาโร โอตรณหารวิภงฺโค นามาติ ปุจฺฉติฯ ‘‘โย จ ปฏิจฺจุปฺปาโท’’ติอาทินิทฺเทสสฺส อิทานิ มยา วุจฺจมาโน ‘‘อุทฺธํ อโธ สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต’’ติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส โอตรโณ หาโร โอตรณหารวิภงฺโค นามาติ คเหตพฺโพฯ

ตตฺถ ปาเฐ ‘‘กตเม ปฏิจฺจสมุปฺปาทาทโย นิทฺธาเรตฺวา กตเมหิ นิทฺธาริเตหิ ธมฺเมหิ โอตรตี’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา อิมสฺมิํ ปาเฐ อิเม ปฏิจฺจสมุปฺปาทาทโย นิทฺธาเรตฺวา อิเมหิ นิทฺธาริเตหิ ธมฺเมหิ โอตรตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘อุทฺธํ อโธ สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อุทฺธนฺติ กามธาตุโต อุทฺธํ อุปริภาเค ปวตฺตาย รูปธาตุอรูปธาตุยาฯ อโธติ รูปธาตุโต เหฏฺฐาภาเค ปวตฺตาย กามธาตุยาฯ สพฺพธีติ สพฺพสฺมิํ กามรูปอรูปธาตุมฺหิฯ วิปฺปมุตฺโตติ ปฏิสนฺธิวเสน อปฺปวตฺตนโต วิปฺปมุตฺโต อเสกฺโขฯ อยํ เสกฺโข ทสฺสนมคฺเคน สกฺกายทิฏฺฐิยา สมุคฺฆาตตฺตา ‘‘อหํ อสฺมี’’ติ อนานุปสฺสี วิหรติฯ เอวํ เสกฺขาย วิมุตฺติยา เจว อเสกฺขาย วิมุตฺติยา จ เสกฺโข เจว อเสกฺโข จ อติณฺณปุพฺพํ โอฆํ อปุนพฺภวาย วิมุตฺโต อุทตารีติ คาถาตฺโถ คเหตพฺโพฯ

ตสฺมิํ คาถาปาเฐ ‘‘กตเม นิทฺธาเรตฺวา กตเมหิ โอตรตี’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘อุทฺธนฺติ รูปธาตู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อุทฺธนฺติ มนุสฺสโลกโต อุทฺธํ จาตุมหาราชิกาทโยปิ คหิตาติ อตฺถสมฺภวโต ตํ นิวตฺเตตุํ ‘‘รูปธาตุ อรูปธาตู’’ติ วุตฺตํฯ อโธติ มนุสฺสภวโต อโธ จตฺตาโร อปายภูมิโย จ คหิตาติ อตฺถสมฺภวโต ตํ นิวตฺเตตุํ ‘‘กามธาตู’’ติ วุตฺตํฯ สพฺพธีติ จตุภูมิเกติ อตฺถสมฺภวโต ‘‘เตธาตุเก’’ติ วุตฺตํฯ อยํ อเสกฺขา วิมุตฺตีติ วิมุตฺตสฺส อเสกฺขสฺส ยา วิราคตา อตฺถิ, อยมฺปิ วิราคตา อเสกฺขผลวิมุตฺติฯ ‘‘อุทฺธํ อโธ สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต’’ติ ปาเฐ วุตฺตปฺปการา อยํ อเสกฺขา วิมุตฺติ นิทฺธาริตาติ อตฺโถฯ นิทฺธาริตาย อเสกฺขาย วิมุตฺติยา ยานิ สทฺธาทิปญฺจินฺทฺริยานิ นิทฺธาริตานิ, ตานิเยว อเสกฺขานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ภวนฺติฯ อยํ วุตฺตปฺปการา โอตรณา อินฺทฺริเยหิ วิมุตฺติยา โอตรณา นาม ปเวสนา นามฯ

ตานิเยว อเสกฺขานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ วิชฺชาย อุปการกตฺตา, ปญฺญาปทฏฺฐานตฺตา วา วิชฺชา ภวนฺติฯ