เมนู

7. อาวฏฺฏหารวิภงฺควิภาวนา

[29] เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน จตุพฺยูหหารวิภงฺเคน เนรุตฺตาทโย วิภตฺตา, โส…เป.… จตุพฺยูหหารวิภงฺโค ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม อาวฏฺโฏ หารวิภงฺโค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ตตฺถ กตโม อาวฏฺโฏ หาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ นิทฺทิฏฺเฐสุ โสฬสสุ เทสนาหาราทีสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส อาวฏฺโฏ หาโร อาวฏฺฏหารวิภงฺโค นามาติ ปุจฺฉติฯ ‘‘เอกมฺหิ ปทฏฺฐาเน’’นฺติอาทินิทฺเทสสฺส อิทานิ มยา วุจฺจมาโน ‘‘อารมฺภถา’’ติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส อาวฏฺฏหารวิภงฺโค นามาติ คหิโตฯ ‘‘ตตฺถ เทสนายํ เอกสฺมิํ ปทฏฺฐาเน เทสนารุฬฺเห เสสกํ ปทฏฺฐานํ ปริเยสติ, ปริเยสิตฺวา กถํ ปฏิปกฺเข อาวฏฺเฏตี’’ติ วตฺตพฺพตฺตา –

‘‘อารมฺภถ นิกฺกมถ, ยุญฺชถ พุทฺธสาสเน;

ธุนาถ มจฺจุโน เสนํ, นฬาคารํว กุญฺชโร’’ติฯ –

คาถา วุตฺตาฯ อิธ คาถายํ เอกสฺมิํ ปทฏฺฐาเน เทสนารุฬฺเห เสสกํ ปทฏฺฐานํ ปริเยสตีติ วุตฺตํ โหติฯ คาถาตฺโถ ปน อฏฺฐกถายํ (เนตฺติ. อฏฺฐ. 29) วุตฺโตฯ

‘‘อารมฺภถา’ติอาทิคาถายํ กตรสฺมิํ ปทฏฺฐาเน เทสนารุฬฺเห กตมํ เสสกํ ปทฏฺฐานํ ปริเยสตี’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘อารมฺภถ นิกฺกมถาติ วีริยสฺส ปทฏฺฐาน’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘วีริยสฺส ปทฏฺฐาน’’นฺติ สามญฺญวเสน วุตฺตมฺปิ อารมฺภธาตุสงฺขาตํ วีริยํ นิกฺกมธาตุสงฺขาตสฺส วีริยสฺส ปทฏฺฐานํ, นิกฺกมธาตุสงฺขาตํ วีริยํ ปรกฺกมธาตุสงฺขาตสฺส วีริยสฺส ปทฏฺฐานํ, ปรกฺกมธาตุสงฺขาตํ วีริยํ สมถภาวนาสหิตสฺส วีริยสฺส ปทฏฺฐานนฺติอาทินา ปริเยสิตพฺพนฺติ คเหตพฺพํฯ ‘‘ยุญฺชถา’’ติ อิมินา วุตฺตํ สมถภาวนาสหิตํ วีริยํ ‘‘พุทฺธสาสเน’’ติ อิมินา วุตฺตสฺส มหคฺคตสมาธิสฺส ปทฏฺฐานํ, เทสนารุฬฺหํ สุขาทิกํ เสสกมฺปิ ปทฏฺฐานํ ปริเยสิตพฺพํฯ ‘‘ธุนาถ มจฺจุโน เสน’’นฺติ ปเทน คหิตํ วิปสฺสนาสหิตํ วีริยํ กิเลสธุนเน สมตฺถาย ปญฺญาย ปทฏฺฐานํ, เทสนารุฬฺหํ สมาธิอาทิกํ เสสกมฺปิ ปทฏฺฐานํ ปริเยสิตพฺพํฯ

‘‘ยทิ ‘อารมฺภถา’ติอาทิกํ วุตฺตํ วีริยํ สามญฺญภูตานํ วีริยสมาธิปญฺญานํเยว ปทฏฺฐานํ สิยา, เอวํ สติ กถํ วฏฺฏมูลํ ฉินฺทิตฺวา วิวฏฺฏํ ปาเปสฺสนฺตี’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ปุน ‘‘อารมฺภถ นิกฺกมถาติ วีริยินฺทฺริยสฺส ปทฏฺฐาน’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ อาธิปจฺจกิจฺจตาย ยุตฺตสฺสาปิ วีริยาธิกสฺส ปทฏฺฐานตฺตา อารภนฺตา โยคาวจรปุคฺคลา วฏฺฏมูลํ ฉินฺทิตฺวา วิวฏฺฏํ ปาเปนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘อารมฺภถา’’ติอาทิกา ปน ยสฺมา วีริยารมฺภวตฺถุอาทิเทสนา โหติ, ตสฺมา อารมฺภวตฺถุอาทีนิเยว สํวณฺณิตานิ ปทฏฺฐานนฺติ โจทนํ มนสิ กตฺวา อาห ‘‘อิมานิ ปทฏฺฐานานิ เทสนา’’ติฯ ‘‘อารมฺภถา’’ติอาทิกา ยถาวุตฺตปทฏฺฐานานิ เทสนา โหติ, น วีริยารมฺภวตฺถุอาทีนิ, ตสฺมา ปทฏฺฐานํเยว สํวณฺณิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ