เมนู

5. ลกฺขณหารวิภงฺควิภาวนา

[23] เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน ปทฏฺฐานวิภงฺเคน อวิชฺชาทีนํ ปทฏฺฐานานิ วิภตฺตานิ, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต ปทฏฺฐานหารวิภงฺโค ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม ลกฺขณหารวิภงฺโค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม ลกฺขโณ หาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถ-สทฺทสฺส อตฺโถ วุตฺโตวฯ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส ลกฺขโณ หาโร ลกฺขณหารวิภงฺโคติ ปุจฺฉติฯ ‘‘วุตฺตมฺหิ เอกธมฺเม’’ติอาทินิทฺเทสสฺส อิทานิ มยา วุจฺจมาโน ‘‘เย ธมฺมา’’ติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส ลกฺขโณ หาโร ลกฺขณหารวิภงฺโค นามาติ วิญฺเญยฺโยติฯ เตน วุตฺตํ –‘‘ตตฺถ กตโม ลกฺขโณ หาโรติอาทิ ลกฺขณหารวิภงฺโค นามา’’ติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. 23)ฯ อยํ อิทานิ วุจฺจมาโน วิตฺถารภูโต ลกฺขโณ หาโร ปิฏกตฺตเย เทสิเตสุ ธมฺเมสุ กิํ นาม ลกฺขิตพฺพํ ธมฺมํ ลกฺขียตีติ ปุจฺฉิตฺวา ปุจฺฉิเต ลกฺขณหารวิจเย ธมฺเม สงฺเขเปน ทสฺเสตุํ ‘‘เย ธมฺมา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เย ธมฺมาติ เย สมูหา ธมฺมาฯ เอกลกฺขณาติ สมานลกฺขณาฯ เตสํ ธมฺมานนฺติ สมานลกฺขณานํ เตสํ สมูหธมฺมานํ, นิทฺธารเณ เจตํฯ เอกสฺมิํ ธมฺเมติ สมานลกฺขเณ เอกสฺมิํ ธมฺเม, ปาฬิยํ ภควตา วุตฺเต สติ วุตฺตธมฺมโต อวสิฏฺฐสมานลกฺขณา ธมฺมา สมานลกฺขเณน วุตฺตา ภวนฺตีติ อตฺโถฯ

ลกฺขณหารวิสเย ธมฺเม วิตฺถารโต อิมสฺมิํ ธมฺเม วุตฺเต อิเม สมานลกฺขณา ธมฺมาปิ วุตฺตา ภวนฺตีติ นิยเมตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา กิํ ภเว’’ติอาทิมาหฯ ตสฺสตฺโถ – ยถา เยน ปกาเรน วุตฺตา ภวนฺติ, โส ปกาโร กิํ ภเวติ ปุจฺฉติฯ ยถา เยน ปกาเรน วุตฺตา ภวนฺติ, โส ปกาโร สมานลกฺขณาติ ภาโว ภเวติ อตฺโถฯ กินฺติ ภควา อาห? ‘‘จกฺขุํ ภิกฺขเว’’ติอาทิํ ภควา อาหฯ ‘‘จกฺขุํ, ภิกฺขเว, อนวฏฺฐิต’’นฺติอาทิมฺหิ วุตฺเต ‘‘โสตํ, ภิกฺขเว, อนวฏฺฐิต’’นฺติอาทิวจนมฺปิ วุตฺตเมว ภวติฯ

‘‘อนวฏฺฐิตาทิลกฺขเณน สมานลกฺขณตฺตา วา อชฺฌตฺติกายตนภาเวน สมานลกฺขณตฺตา วาติ อายตนวเสเนว เอกลกฺขณํ วตฺตพฺพ’’นฺติ วตฺตพฺพตฺตา ขนฺธวเสนปิ เอกลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา จาหา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘อตีเต, ราธ, รูเป อนเปกฺโข โหติ, อนาคตํ รูปํ มา อภินนฺทิ , ปจฺจุปฺปนฺนสฺส รูปสฺส นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย จาคาย ปฏินิสฺสคฺคาย ปฏิปชฺชา’’ติ วุตฺเต ‘‘อตีตาย, ราธ, เวทนาย อนเปกฺโข โหติ, อนาคตํ เวทนํ มา อภินนฺทิ, ปจฺจุปฺปนฺนาย เวทนาย นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย จาคาย ปฏินิสฺสคฺคาย ปฏิปชฺชา’’ติอาทิ วุตฺตํ ภเวฯ

‘‘อนเปกฺขนียลกฺขเณน สมานลกฺขณตฺตา วา ขนฺธลกฺขเณน สมานลกฺขณตฺตา วาติ ขนฺธายตนวเสเนว เอกลกฺขณธมฺมา วตฺตพฺพา’’ติ วตฺตพฺพตฺตา สติปฏฺฐานวเสนาปิ วตฺตพฺพาติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถาหา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยถา เยน เอกลกฺขณตฺเตน จ ภควา อาห, ตถา จ เตน เอกลกฺขณตฺเตน จ อวุตฺตาปิ ธมฺมา วุตฺตา ภวนฺตีติ อตฺโถฯ เย วิปสฺสกา ปุคฺคลา ปญฺจสุ ขนฺเธสุ นิจฺจํ สุสมารทฺธา นิจฺจํ กายคตาสติํ ภาเวนฺติ, เต วิปสฺสกา อกิจฺจํ สุภสุขาทิกํ, กสิวาณิชฺชาทิกมฺมํ วา น เสวนฺติ, กิจฺเจ อสุภาสุขาทิเก, กายาทิเก วา สาตจฺจการิโน โหนฺตีติ ภควา อาหาติ โยชนาฯ

อิติสทฺทสฺส เจตฺถ เอกสฺส โลโปฯ