ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

เนตฺติวิภาวินี

คนฺถารมฺภกถา

ยชิตพฺพํ ยชิตฺวาน, นมิตพฺพํ นมามหํ;

ยชนาทฺยานุภาเวน, อนฺตราเย ชหํ สทาฯ

เยน ยา รจิตา เนตฺติ, เยน สา อนุโมทิตา;

เยหิ สํวณฺณนา กตา, เตสานุภาวนิสฺสิโตฯ

กิญฺจิ กิญฺจิ สริตฺวาน, ลีนาลีนานุสนฺธฺยาทิํ;

กริสฺสํ ชินสุตฺตานํ, หิตํ เนตฺติวิภาวนํฯ

อปฺปเมยฺยคุโณ มหาธมฺมราชวฺหโย ภเว;

อจฺฉริโย อพฺภุโต โย, โพธิสมฺภารปูรโณฯ

นานารฏฺฐิสฺสริสฺสโร, เสฏฺโฐ สาสนปคฺคโห;

ปาสํสราชปาสํโส, นราจินฺเตยฺยจินฺตโกฯ

จินฺติตการโก ราชา, สิรฏฺฐิมาลปาลโก;

อเชยฺยเชยฺยโก มหาเจตฺยาทิการโก สทาฯ

อสฺสามจฺเจน พฺยตฺเตน, ชินจกฺกหิตตฺถินา;

อนนฺตสุตินาเมน, สกฺกจฺจํ อภิยาจิโตฯ

กามํ สํวณฺณนา กตา, เถราสเภหิ คมฺภีรา;

คมฺภีรตฺตา ตุ ชานิตุํ, ชินปุตฺเตหิ ทุกฺกราฯ

ตสฺมา ยาจิตานุรูเปน, กริสฺสํ สาทรํ สุณ;

สิสฺสสิกฺขนยานุคํ, โยตฺตํ เนตฺติวิภาวนนฺติฯ

1. สงฺคหวารอตฺถวิภาวนา

ตตฺถ ยสฺส สิกฺขตฺตยสงฺคหสฺส นวงฺคสฺส สตฺถุสาสนวรสฺส อตฺถสํวณฺณนํ ยํ เนตฺติปฺปกรณํ กาตุกาโม, ตสฺส เนตฺติปฺปกรณสฺส นิสฺสยํ วิสยภูตํ สํวณฺเณตพฺพสหิตํ, สํวณฺเณตพฺพํ เอว วา สโลกปาเลน ติโลเกน สทา ปูเชตพฺพสฺส เจว นมสฺสิตพฺพสฺส จ นรุตฺตมสฺส สตฺถุโน สาสนวรํ วิทูเหว ญาตพฺพํฯ เอตํ สาสนวรํ ตาว ทสฺเสนฺโต ตํชนเกน, ตํวิชานกวิทูหิ จ นิยเมตุํ, รตนตฺตยคุณปริทีปนญฺจ กาตุํ –

‘‘ยํ โลโก ปูชยเต, สโลกปาโล สทา นมสฺสติ จ;

ตสฺเสต สาสนวรํ, วิทูหิ เญยฺยํ นรวรสฺสา’’ติฯ – ปฐมคาถมาห;

อิมาย หิ ปฐมคาถาย ‘‘เอตํ สาสนวรํ เญยฺย’’นฺติ เอตฺตกเมว เอกนฺตโต กรณวิเสสภาเวน อธิปฺเปตํฯ เอเตเนว วิเสสกรเณน เอกนฺตาธิปฺเปตเนตฺติวิสยสาสนวรสฺส ทสฺสิตตฺตาฯ เอกนฺตาธิปฺเปตสาสนวรเมว เนตฺติสํวณฺณนาย สํวณฺเณตพฺพตฺตา วิสยํ เตเนว วกฺขติ อฏฺฐกถาจริโย –

‘‘เอตํ อิทานิ อมฺเหหิ วิภชิตพฺพหารนยปฏฺฐานวิจารณวิสยภูตํ สาสนํ อาทิกลฺยาณตาทิคุณสมฺปตฺติยา วรํ อคฺคํ อุตฺตมํ นิปุณญาณโคจรตาย ปณฺฑิตเวทนียเมวา’’ติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. สงฺคหวารวณฺณนา) จ,

‘‘เอตํ ติวิธมฺปิ ‘สาสนวร’นฺติ ปเทน สงฺคณฺหิตฺวา ตตฺถ ยํ ปฐมํ, ตํ อิตเรสํ อธิคมูปาโยติ สพฺพสาสนมูลภูตํ, อตฺตโน ปกรณสฺส จ วิสยภูตํ ปริยตฺติสาสนเมวา’’ติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. สงฺคหวารวณฺณนา) จ,