9. ปาลิเลยฺยสุตฺตํ

[81] เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเมฯ อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย โกสมฺพิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ โกสมฺพิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต สามํ เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อนามนฺเตตฺวา อุปฏฺฐาเก อนปโลเกตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ เอโก อทุติโย จาริกํ ปกฺกามิฯ

อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘เอสาวุโส, อานนฺท, ภควา สามํ เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อนามนฺเตตฺวา อุปฏฺฐาเก อนปโลเกตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ เอโก อทุติโย จาริกํ ปกฺกนฺโต’’ติฯ ‘‘ยสฺมิํ, อาวุโส, สมเย ภควา สามํ เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อนามนฺเตตฺวา อุปฏฺฐาเก อนปโลเกตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ เอโก อทุติโย จาริกํ ปกฺกมติ, เอโกว ภควา ตสฺมิํ สมเย วิหริตุกาโม โหติ; น ภควา ตสฺมิํ สมเย เกนจิ อนุพนฺธิตพฺโพ โหตี’’ติฯ

อถ โข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ปาลิเลยฺยกํ [ปาริเลยฺยกํ (สี. ปี.)] ตทวสริฯ ตตฺร สุทํ ภควา ปาลิเลยฺยเก วิหรติ ภทฺทสาลมูเลฯ อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อานนฺเทน สทฺธิํ สมฺโมทิํสุฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจุํ – ‘‘จิรสฺสุตา โข โน, อาวุโส อานนฺท, ภควโต สมฺมุขา ธมฺมี กถา; อิจฺฉาม มยํ, อาวุโส อานนฺท, ภควโต สมฺมุขา ธมฺมิํ กถํ โสตุ’’นฺติฯ

อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ เยน ปาลิเลยฺยกํ ภทฺทสาลมูลํ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข เต ภิกฺขู ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิฯ

เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘กถํ นุ โข ชานโต กถํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหตี’’ติ? อถ โข ภควา ตสฺส ภิกฺขุโน เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘วิจยโส เทสิโต, ภิกฺขเว, มยา ธมฺโม; วิจยโส เทสิตา จตฺตาโร สติปฏฺฐานา; วิจยโส เทสิตา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา; วิจยโส เทสิตา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา; วิจยโส เทสิตานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ; วิจยโส เทสิตานิ ปญฺจ พลานิ; วิจยโส เทสิตา สตฺตโพชฺฌงฺคา; วิจยโส เทสิโต อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคฯ เอวํ วิจยโส เทสิโต, ภิกฺขเว, มยา ธมฺโมฯ เอวํ วิจยโส เทสิเต โข, ภิกฺขเว, มยา ธมฺเม อถ จ ปนิเธกจฺจสฺส ภิกฺขุโน เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘กถํ นุ โข ชานโต กถํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหตี’’’ติ?

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, ชานโต กถํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหติ? อิธ ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติฯ ยา โข ปน สา, ภิกฺขเว, สมนุปสฺสนา สงฺขาโร โสฯ โส ปน สงฺขาโร กิํนิทาโน กิํสมุทโย กิํชาติโก กิํปภโว? อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเตน ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส อุปฺปนฺนา ตณฺหา; ตโตโช โส สงฺขาโรฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, โสปิ สงฺขาโร อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโนฯ สาปิ ตณฺหา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ สาปิ เวทนา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ โสปิ ผสฺโส อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโนฯ สาปิ อวิชฺชา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ฯ เอวมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหติฯ

‘‘น เหว โข รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ; อปิ จ โข รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ ยา โข ปน สา, ภิกฺขเว, สมนุปสฺสนา สงฺขาโร โสฯ โส ปน สงฺขาโร กิํนิทาโน กิํสมุทโย กิํชาติโก กิํปภโว? อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเตน ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส อุปฺปนฺนา ตณฺหา; ตโตโช โส สงฺขาโรฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, โสปิ สงฺขาโร อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโนฯ สาปิ ตณฺหา… สาปิ เวทนา… โสปิ ผสฺโส… สาปิ อวิชฺชา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ เอวมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหติฯ

‘‘น เหว โข รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ; อปิ จ โข อตฺตนิ รูปํ สมนุปสฺสติฯ

ยา โข ปน สา, ภิกฺขเว , สมนุปสฺสนา สงฺขาโร โสฯ โส ปน สงฺขาโร กิํนิทาโน กิํสมุทโย กิํชาติโก กิํปภโว? อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเตน ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส อุปฺปนฺนา ตณฺหา; ตโตโช โส สงฺขาโรฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, โสปิ สงฺขาโร อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโนฯ สาปิ ตณฺหา… สาปิ เวทนา… โสปิ ผสฺโส… สาปิ อวิชฺชา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ เอวมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหติฯ

‘‘น เหว โข รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ, น อตฺตนิ รูปํ สมนุปสฺสติ; อปิ จ โข รูปสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ ยา โข ปน สา, ภิกฺขเว, สมนุปสฺสนา สงฺขาโร โสฯ โส ปน สงฺขาโร กิํนิทาโน กิํสมุทโย กิํชาติโก กิํปภโว? อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเต ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส อุปฺปนฺนา ตณฺหา; ตโตโช โส สงฺขาโรฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, โสปิ สงฺขาโร อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโนฯ สาปิ ตณฺหา … สาปิ เวทนา… โสปิ ผสฺโส… สาปิ อวิชฺชา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ เอวมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ชานโต…เป.… อาสวานํ ขโย โหติฯ

‘‘น เหว โข รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ อตฺตานํ, น อตฺตนิ รูปํ, น รูปสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ; อปิ จ โข เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, อปิ จ โข เวทนาวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ, อปิ จ โข อตฺตนิ เวทนํ สมนุปสฺสติ, อปิ จ โข เวทนาย อตฺตานํ สมนุปสฺสติ; อปิ จ โข สญฺญํ… อปิ จ โข สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ, อปิ จ โข สงฺขารวนฺตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ, อปิ จ โข อตฺตนิ สงฺขาเร สมนุปสฺสติ, อปิ จ โข สงฺขาเรสุ อตฺตานํ สมนุปสฺสติ; อปิ จ โข วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, อปิ จ โข วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ, อปิ จ โข อตฺตนิ วิญฺญาณํ, อปิ จ โข วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสติฯ ยา โข ปน สา, ภิกฺขเว, สมนุปสฺสนา สงฺขาโร โสฯ โส ปน สงฺขาโร กิํนิทาโน…เป.… กิํปภโว? อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเต ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส อุปฺปนฺนา ตณฺหา; ตโตโช โส สงฺขาโรฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, โสปิ สงฺขาโร อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโนฯ

สาปิ ตณฺหา… สาปิ เวทนา… โสปิ ผสฺโส … สาปิ อวิชฺชา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหติฯ

‘‘น เหว โข รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น สญฺญํ… น สงฺขาเร… น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ; อปิ จ โข เอวํทิฏฺฐิ โหติ – ‘โส อตฺตา โส โลโก, โส เปจฺจ ภวิสฺสามิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม’ติฯ ยา โข ปน สา, ภิกฺขเว, สสฺสตทิฏฺฐิ สงฺขาโร โสฯ โส ปน สงฺขาโร กิํนิทาโน…เป.… เอวมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหติฯ

‘‘น เหว โข รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น เวทนํ … น สญฺญํ… น สงฺขาเร… น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ; นาปิ เอวํทิฏฺฐิ โหติ – ‘โส อตฺตา โส โลโก, โส เปจฺจ ภวิสฺสามิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม’ติฯ อปิ จ โข เอวํทิฏฺฐิ โหติ – ‘โน จสฺสํ โน จ เม สิยา นาภวิสฺสํ น เม ภวิสฺสตี’ติฯ ยา โข ปน สา, ภิกฺขเว, อุจฺเฉททิฏฺฐิ สงฺขาโร โสฯ โส ปน สงฺขาโร กิํนิทาโน กิํสมุทโย กิํชาติโก กิํปภโว? อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเตน ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส อุปฺปนฺนา ตณฺหา; ตโตโช โส สงฺขาโรฯ อิติ โข, ภิกฺขเว, โสปิ สงฺขาโร อนิจฺโจ…เป.… เอวมฺปิ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหติฯ

‘‘น เหว โข รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น เวทนํ… น สญฺญํ… น สงฺขาเร… น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป.… น วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, นาปิ เอวํทิฏฺฐิ โหติ – ‘โส อตฺตา โส โลโก, โส เปจฺจ ภวิสฺสามิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม’ติ; นาปิ เอวํทิฏฺฐิ โหติ – ‘โน จสฺสํ โน จ เม สิยา นาภวิสฺสํ น เม ภวิสฺสตี’ติ; อปิ จ โข กงฺขี โหติ วิจิกิจฺฉี อนิฏฺฐงฺคโต สทฺธมฺเมฯ ยา โข ปน สา, ภิกฺขเว, กงฺขิตา วิจิกิจฺฉิตา อนิฏฺฐงฺคตตา สทฺธมฺเม สงฺขาโร โสฯ โส ปน สงฺขาโร กิํนิทาโน กิํสมุทโย กิํชาติโก กิํปภโว? อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเตน ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส อุปฺปนฺนา ตณฺหา; ตโตโช โส สงฺขาโรฯ

อิติ โข, ภิกฺขเว, โสปิ สงฺขาโร อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโนฯ สาปิ ตณฺหา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ สาปิ เวทนา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ โสปิ ผสฺโส อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโนฯ สาปิ อวิชฺชา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหตี’’ติฯ นวมํฯ

10. ปุณฺณมสุตฺตํ

[82] เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเท มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา ตทหุโปสเถ ปนฺนรเส ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต อชฺโฌกาเส นิสินฺโน โหติฯ

อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปุจฺเฉยฺยาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ กิญฺจิเทว [กญฺจิเทว (?)] เทสํ, สเจ เม ภควา โอกาสํ กโรติ ปญฺหสฺส เวยฺยากรณายา’’ติ? ‘‘เตน หิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, สเก อาสเน นิสีทิตฺวา ปุจฺฉ ยทากงฺขสี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา สเก อาสเน นิสีทิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิเม นุ โข, ภนฺเต, ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา, เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ, เวทนุปาทานกฺขนฺโธ, สญฺญุปาทานกฺขนฺโธ, สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ, วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธ’’ติฯ

‘‘อิเม โข ปน, ภิกฺขุ, ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา; เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธ’’ติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา ภควนฺตํ อุตฺตริํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ –

‘‘อิเม โข ปน, ภนฺเต, ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา กิํมูลกา’’ติ? ‘‘อิเม โข, ภิกฺขุ, ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ฉนฺทมูลกา’’ติ…เป.… ตญฺเญว นุ โข, ภนฺเต, อุปาทานํ เต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อุทาหุ อญฺญตฺร ปญฺจหิ อุปาทานกฺขนฺเธหิ อุปาทานนฺติ? ‘‘น โข, ภิกฺขุ, ตญฺเญว อุปาทานํ เต ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา นาปิ อญฺญตฺร ปญฺจหิ อุปาทานกฺขนฺเธหิ อุปาทานํ, อปิ จ โย ตตฺถ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ อุปาทาน’’นฺติฯ ‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ โข โส ภิกฺขุ…เป.… อุตฺตริํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ –