เมนู

8. มหาลิสุตฺตํ

[60] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ อถ โข มหาลิ ลิจฺฉวิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ …เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหาลิ ลิจฺฉวิ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘ปูรโณ, ภนฺเต, กสฺสโป เอวมาห – ‘นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสาย; อเหตู อปฺปจฺจยา สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติฯ นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย สตฺตานํ วิสุทฺธิยา; อเหตู อปฺปจฺจยา สตฺตา วิสุชฺฌนฺตี’ติฯ อิธ, ภควา กิมาหา’’ติ?

‘‘อตฺถิ, มหาลิ, เหตุ อตฺถิ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสาย; สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติฯ อตฺถิ, มหาลิ, เหตุ, อตฺถิ ปจฺจโย สตฺตานํ วิสุทฺธิยา; สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา วิสุชฺฌนฺตี’’ติฯ

‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, เหตุ กตโม ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสาย; กถํ สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา สํกิลิสฺสนฺตี’’ติ?

‘‘รูปญฺจ หิทํ, มหาลิ, เอกนฺตทุกฺขํ อภวิสฺส ทุกฺขานุปติตํ ทุกฺขาวกฺกนฺตํ อนวกฺกนฺตํ สุเขน, นยิทํ สตฺตา รูปสฺมิํ สารชฺเชยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข, มหาลิ, รูปํ สุขํ สุขานุปติตํ สุขาวกฺกนฺตํ อนวกฺกนฺตํ ทุกฺเขน, ตสฺมา สตฺตา รูปสฺมิํ สารชฺชนฺติ; สาราคา สํยุชฺชนฺติ; สํโยคา สํกิลิสฺสนฺติฯ อยํ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสาย; เอวํ สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติฯ

‘‘เวทนา จ หิทํ, มหาลิ, เอกนฺตทุกฺขา อภวิสฺส ทุกฺขานุปติตา ทุกฺขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา สุเขน, นยิทํ สตฺตา เวทนาย สารชฺเชยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข, มหาลิ, เวทนา สุขา สุขานุปติตา สุขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา ทุกฺเขน, ตสฺมา สตฺตา เวทนาย สารชฺชนฺติ; สาราคา สํยุชฺชนฺติ; สํโยคา สํกิลิสฺสนฺติฯ อยมฺปิ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสายฯ เอวมฺปิ สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติฯ

‘‘สญฺญา จ หิทํ, มหาลิ…เป.… สงฺขารา จ หิทํ, มหาลิ, เอกนฺตทุกฺขา อภวิสฺสํสุ ทุกฺขานุปติตา ทุกฺขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา สุเขน, นยิทํ สตฺตา สงฺขาเรสุ สารชฺเชยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข, มหาลิ, สงฺขารา สุขา สุขานุปติตา สุขาวกฺกนฺตา อนวกฺกนฺตา ทุกฺเขน, ตสฺมา สตฺตา สงฺขาเรสุ สารชฺชนฺติ; สาราคา สํยุชฺชนฺติ; สํโยคา สํกิลิสฺสนฺติฯ อยมฺปิ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสายฯ เอวมฺปิ สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติฯ

‘‘วิญฺญาณญฺจ หิทํ, มหาลิ, เอกนฺตทุกฺขํ อภวิสฺส ทุกฺขานุปติตํ ทุกฺขาวกฺกนฺตํ อนวกฺกนฺตํ สุเขน, นยิทํ สตฺตา วิญฺญาณสฺมิํ สารชฺเชยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข , มหาลิ, วิญฺญาณํ สุขํ สุขานุปติตํ สุขาวกฺกนฺตํ อนวกฺกนฺตํ ทุกฺเขน, ตสฺมา สตฺตา วิญฺญาณสฺมิํ สารชฺชนฺติ; สาราคา สํยุชฺชนฺติ; สํโยคา สํกิลิสฺสนฺติฯ อยมฺปิ โข, มหาลิ, เหตุ อยํ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสายฯ เอวมฺปิ สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา สํกิลิสฺสนฺตี’’ติฯ

‘‘กตโม ปน, ภนฺเต, เหตุ กตโม ปจฺจโย สตฺตานํ วิสุทฺธิยา; กถํ สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา วิสุชฺฌนฺตี’’ติ? ‘‘รูปญฺจ หิทํ, มหาลิ, เอกนฺตสุขํ อภวิสฺส สุขานุปติตํ สุขาวกฺกนฺตํ อนวกฺกนฺตํ ทุกฺเขน, นยิทํ สตฺตา รูปสฺมิํ นิพฺพินฺเทยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข, มหาลิ, รูปํ ทุกฺขํ ทุกฺขานุปติตํ ทุกฺขาวกฺกนฺตํ อนวกฺกนฺตํ สุเขน, ตสฺมา สตฺตา รูปสฺมิํ นิพฺพินฺทนฺติ; นิพฺพินฺทํ วิรชฺชนฺติ; วิราคา วิสุชฺฌนฺติฯ อยํ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย, สตฺตานํ วิสุทฺธิยาฯ เอวํ สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา วิสุชฺฌนฺติ’’ฯ

‘‘เวทนา จ หิทํ, มหาลิ, เอกนฺตสุขา อภวิสฺส…เป.… สญฺญา จ หิทํ, มหาลิ…เป.… สงฺขารา จ หิทํ, มหาลิ, เอกนฺตสุขา อภวิสฺสํสุ…เป.… วิญฺญาณญฺจ หิทํ, มหาลิ, เอกนฺตสุขํ อภวิสฺส สุขานุปติตํ สุขาวกฺกนฺตํ อนวกฺกนฺตํ ทุกฺเขน, นยิทํ สตฺตา วิญฺญาณสฺมิํ นิพฺพินฺเทยฺยุํฯ ยสฺมา จ โข, มหาลิ, วิญฺญาณํ ทุกฺขํ ทุกฺขานุปติตํ ทุกฺขาวกฺกนฺตํ อนวกฺกนฺตํ สุเขน, ตสฺมา สตฺตา วิญฺญาณสฺมิํ นิพฺพินฺทนฺติ; นิพฺพินฺทํ วิรชฺชนฺติ; วิราคา วิสุชฺฌนฺติฯ อยํ โข, มหาลิ, เหตุ, อยํ ปจฺจโย, สตฺตานํ วิสุทฺธิยา ฯ เอวมฺปิ สเหตู สปฺปจฺจยา สตฺตา วิสุชฺฌนฺตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. อาทิตฺตสุตฺตํ

[61] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘รูปํ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตํ, เวทนา อาทิตฺตา, สญฺญา อาทิตฺตา, สงฺขารา อาทิตฺตา, วิญฺญาณํ อาทิตฺตํฯ เอวํ ปสฺสํ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ… สญฺญายปิ… สงฺขาเรสุปิ… วิญฺญาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติฯ วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ นวมํฯ

10. นิรุตฺติปถสุตฺตํ

[62] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, นิรุตฺติปถา อธิวจนปถา ปญฺญตฺติปถา อสงฺกิณฺณา อสงฺกิณฺณปุพฺพา, น สงฺกียนฺติ, น สงฺกียิสฺสนฺติ, อปฺปฏิกุฏฺฐา สมเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิญฺญูหิฯ กตเม ตโย? ยํ, ภิกฺขเว, รูปํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ ‘อโหสี’ติ ตสฺส สงฺขา, ‘อโหสี’ติ ตสฺส สมญฺญา, ‘อโหสี’ติ ตสฺส ปญฺญตฺติ; น ตสฺส สงฺขา ‘อตฺถี’ติ, น ตสฺส สงฺขา ‘ภวิสฺสตี’’’ติฯ

‘‘ยา เวทนา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตา ‘อโหสี’ติ ตสฺสา สงฺขา, ‘อโหสี’ติ ตสฺสา สมญฺญา, ‘อโหสี’ติ ตสฺสา ปญฺญตฺติ; น ตสฺสา สงฺขา ‘อตฺถี’ติ, น ตสฺสา สงฺขา ‘ภวิสฺสตี’’’ติฯ

‘‘ยา สญฺญา… เย สงฺขารา อตีตา นิรุทฺธา วิปริณตา ‘อเหสุ’นฺติ เตสํ สงฺขา, ‘อเหสุ’นฺติ เตสํ สมญฺญา, ‘อเหสุ’นฺติ เตสํ ปญฺญตฺติ; น เตสํ สงฺขา ‘อตฺถี’ติ, น เตสํ สงฺขา ‘ภวิสฺสนฺตี’’’ติฯ

‘‘ยํ วิญฺญาณํ อตีตํ นิรุทฺธํ วิปริณตํ, ‘อโหสี’ติ ตสฺส สงฺขา, ‘อโหสี’ติ ตสฺส สมญฺญา, ‘อโหสี’ติ ตสฺส ปญฺญตฺติ; น ตสฺส สงฺขา ‘อตฺถี’ติ, น ตสฺส สงฺขา ‘ภวิสฺสตี’’’ติฯ

‘‘ยํ, ภิกฺขเว, รูปํ อชาตํ อปาตุภูตํ, ‘ภวิสฺสตี’ติ ตสฺส สงฺขา, ‘ภวิสฺสตี’ติ ตสฺส สมญฺญา, ‘ภวิสฺสตี’ติ ตสฺส ปญฺญตฺติ; น ตสฺส สงฺขา ‘อตฺถี’ติ, น ตสฺส สงฺขา ‘อโหสี’’’ติฯ

‘‘ยา เวทนา อชาตา อปาตุภูตา, ‘ภวิสฺสตี’ติ ตสฺสา สงฺขา, ‘ภวิสฺสตี’ติ ตสฺสา สมญฺญา, ‘ภวิสฺสตี’ติ ตสฺสา ปญฺญตฺติ; น ตสฺสา สงฺขา ‘อตฺถี’ติ, น ตสฺสา สงฺขา ‘อโหสี’’’ติฯ

‘‘ยา สญฺญา… เย สงฺขารา อชาตา อปาตุภูตา, ‘ภวิสฺสนฺตี’ติ เตสํ สงฺขา, ‘ภวิสฺสนฺตี’ติ เตสํ สมญฺญา, ‘ภวิสฺสนฺตี’ติ เตสํ ปญฺญตฺติ; น เตสํ สงฺขา ‘อตฺถี’ติ, น เตสํ สงฺขา ‘อเหสุ’’’นฺติฯ