‘ขีณา ชาติ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาติฯ เอวํ โข, ภิกฺขุ, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหตี’’ติฯ ตติยํฯ

4. อุปาทานปริปวตฺตสุตฺตํ

[56] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘ปญฺจิเม, ภิกฺขเว, อุปาทานกฺขนฺธาฯ กตเม ปญฺจ? รูปุปาทานกฺขนฺโธ, เวทนุปาทานกฺขนฺโธ , สญฺญุปาทานกฺขนฺโธ, สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ, วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ ยาวกีวญฺจาหํ, ภิกฺขเว, อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ จตุปริวฏฺฏํ ยถาภูตํ นาพฺภญฺญาสิํ, เนว ตาวาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธติ ปจฺจญฺญาสิํฯ ยโต จ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ จตุปริวฏฺฏํ ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสิํ , อถาหํ, ภิกฺขเว, สเทวเก โลเก…เป.… สเทวมนุสฺสาย อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธติ ปจฺจญฺญาสิํ’’ฯ

‘‘กถญฺจ จตุปริวฏฺฏํ? รูปํ อพฺภญฺญาสิํ, รูปสมุทยํ อพฺภญฺญาสิํ, รูปนิโรธํ อพฺภญฺญาสิํ, รูปนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อพฺภญฺญาสิํ; เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อพฺภญฺญาสิํ, วิญฺญาณสมุทยํ อพฺภญฺญาสิํ, วิญฺญาณนิโรธํ อพฺภญฺญาสิํ, วิญฺญาณนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อพฺภญฺญาสิํฯ

‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, รูปํฯ อาหารสมุทยา รูปสมุทโย; อาหารนิโรธา รูปนิโรโธฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค รูปนิโรธคามินี ปฏิปทา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ

‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ รูปํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปสมุทยํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปนิโรธํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย รูปสฺส นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺนา, เต สุปฺปฏิปนฺนาฯ เย สุปฺปฏิปนฺนา, เต อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย คาธนฺติฯ

‘‘เย จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ รูปํ อภิญฺญาย…เป.… เอวํ รูปนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย, รูปสฺส นิพฺพิทา วิราคา นิโรธา อนุปาทา วิมุตฺตา เต สุวิมุตฺตาฯ เย สุวิมุตฺตา เต เกวลิโนฯ เย เกวลิโน วฏฺฏํ เตสํ นตฺถิ ปญฺญาปนายฯ

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, เวทนา? ฉยิเม, ภิกฺขเว, เวทนากายา – จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา, โสตสมฺผสฺสชา เวทนา, ฆานสมฺผสฺสชา เวทนา, ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา, กายสมฺผสฺสชา เวทนา, มโนสมฺผสฺสชา เวทนาฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, เวทนาฯ ผสฺสสมุทยา เวทนาสมุทโย; ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เวทนานิโรธคามินี ปฏิปทา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ

‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ เวทนํ อภิญฺญาย, เอวํ เวทนาสมุทยํ อภิญฺญาย, เอวํ เวทนานิโรธํ อภิญฺญาย, เอวํ เวทนานิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย เวทนาย นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺนา, เต สุปฺปฏิปนฺนาฯ เย สุปฺปฏิปนฺนา, เต อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย คาธนฺติฯ

‘‘เย จ โข เกจิ , ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ เวทนํ อภิญฺญาย…เป.… เอวํ เวทนานิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย…เป.… วฏฺฏํ เตสํ นตฺถิ ปญฺญาปนายฯ

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สญฺญา? ฉยิเม, ภิกฺขเว, สญฺญากายา – รูปสญฺญา, สทฺทสญฺญา, คนฺธสญฺญา, รสสญฺญา, โผฏฺฐพฺพสญฺญา, ธมฺมสญฺญาฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สญฺญาฯ ผสฺสสมุทยา สญฺญาสมุทโย; ผสฺสนิโรธา สญฺญานิโรโธฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค สญฺญานิโรธคามินี ปฏิปทา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิ…เป.… วฏฺฏํ เตสํ นตฺถิ ปญฺญาปนายฯ

‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, สงฺขารา? ฉยิเม, ภิกฺขเว, เจตนากายา – รูปสญฺเจตนา, สทฺทสญฺเจตนา, คนฺธสญฺเจตนา, รสสญฺเจตนา, โผฏฺฐพฺพสญฺเจตนา, ธมฺมสญฺเจตนาฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, สงฺขาราฯ ผสฺสสมุทยา สงฺขารสมุทโย; ผสฺสนิโรธา สงฺขารนิโรโธฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค สงฺขารนิโรธคามินี ปฏิปทา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ

‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ สงฺขาเร อภิญฺญาย, เอวํ สงฺขารสมุทยํ อภิญฺญาย, เอวํ สงฺขารนิโรธํ อภิญฺญาย, เอวํ สงฺขารนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย สงฺขารานํ นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺนา, เต สุปฺปฏิปนฺนาฯ เย สุปฺปฏิปนฺนา, เต อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย คาธนฺติฯ

‘‘เย จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ สงฺขาเร อภิญฺญาย, เอวํ สงฺขารสมุทยํ อภิญฺญาย, เอวํ สงฺขารนิโรธํ อภิญฺญาย, เอวํ สงฺขารนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย สงฺขารานํ นิพฺพิทา วิราคา นิโรธา อนุปาทา วิมุตฺตา, เต สุวิมุตฺตาฯ เย สุวิมุตฺตา, เต เกวลิโนฯ เย เกวลิโน วฏฺฏํ เตสํ นตฺถิ ปญฺญาปนายฯ

‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ? ฉยิเม, ภิกฺขเว, วิญฺญาณกายา – จกฺขุวิญฺญาณํ, โสตวิญฺญาณํ, ฆานวิญฺญาณํ, ชิวฺหาวิญฺญาณํ, กายวิญฺญาณํ, มโนวิญฺญาณํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํฯ นามรูปสมุทยา วิญฺญาณสมุทโย; นามรูปนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค วิญฺญาณนิโรธคามินี ปฏิปทา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ

‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ วิญฺญาณํ อภิญฺญาย, เอวํ วิญฺญาณสมุทยํ อภิญฺญาย, เอวํ วิญฺญาณนิโรธํ อภิญฺญาย, เอวํ วิญฺญาณนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย วิญฺญาณสฺส นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺนา, เต สุปฺปฏิปนฺนาฯ เย สุปฺปฏิปนฺนา, เต อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย คาธนฺติฯ

‘‘เย จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ วิญฺญาณํ อภิญฺญาย, เอวํ วิญฺญาณสมุทยํ อภิญฺญาย, เอวํ วิญฺญาณนิโรธํ อภิญฺญาย, เอวํ วิญฺญาณนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย วิญฺญาณสฺส นิพฺพิทา วิราคา นิโรธา อนุปาทา วิมุตฺตา, เต สุวิมุตฺตาฯ เย สุวิมุตฺตา, เต เกวลิโนฯ เย เกวลิโน วฏฺฏํ เตสํ นตฺถิ ปญฺญาปนายา’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. สตฺตฏฺฐานสุตฺตํ

[57] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘สตฺตฏฺฐานกุสโล, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ติวิธูปปริกฺขี อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย เกวลี วุสิตวา อุตฺตมปุริโสติ วุจฺจติฯ กถญฺจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สตฺตฏฺฐานกุสโล โหติ? อิธ , ภิกฺขเว, ภิกฺขุ รูปํ ปชานาติ, รูปสมุทยํ ปชานาติ, รูปนิโรธํ ปชานาติ, รูปนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ ปชานาติ; รูปสฺส อสฺสาทํ ปชานาติ, รูปสฺส อาทีนวํ ปชานาติ, รูปสฺส นิสฺสรณํ ปชานาติ; เวทนํ ปชานาติ … สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ ปชานาติ, วิญฺญาณสมุทยํ ปชานาติ, วิญฺญาณนิโรธํ ปชานาติ, วิญฺญาณนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ ปชานาติ; วิญฺญาณสฺส อสฺสาทํ ปชานาติ, วิญฺญาณสฺส อาทีนวํ ปชานาติ, วิญฺญาณสฺส นิสฺสรณํ ปชานาติฯ

‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, รูปํ? จตฺตาโร จ มหาภูตา, จตุนฺนญฺจ มหาภูตานํ อุปาทาย รูปํฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, รูปํฯ อาหารสมุทยา รูปสมุทโย; อาหารนิโรธา รูปนิโรโธฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค รูปนิโรธคามินี ปฏิปทา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ

‘‘ยํ รูปํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ – อยํ รูปสฺส อสฺสาโทฯ ยํ รูปํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ – อยํ รูปสฺส อาทีนโวฯ โย รูปสฺมิํ ฉนฺทราควินโย ฉนฺทราคปฺปหานํ – อิทํ รูปสฺส นิสฺสรณํฯ

‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ รูปํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปสมุทยํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปนิโรธํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย; เอวํ รูปสฺส อสฺสาทํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปสฺส อาทีนวํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปสฺส นิสฺสรณํ อภิญฺญาย รูปสฺส นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺนา, เต สุปฺปฏิปนฺนาฯ เย สุปฺปฏิปนฺนา, เต อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย คาธนฺติฯ

‘‘เย จ โข เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา เอวํ รูปํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปสมุทยํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปนิโรธํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ อภิญฺญาย; เอวํ รูปสฺส อสฺสาทํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปสฺส อาทีนวํ อภิญฺญาย, เอวํ รูปสฺส นิสฺสรณํ อภิญฺญาย รูปสฺส นิพฺพิทา วิราคา นิโรธา อนุปาทา วิมุตฺตา, เต สุวิมุตฺตาฯ เย สุวิมุตฺตา, เต เกวลิโนฯ เย เกวลิโน วฏฺฏํ เตสํ นตฺถิ ปญฺญาปนายฯ

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, เวทนา? ฉยิเม, ภิกฺขเว, เวทนากายา – จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา…เป.… มโนสมฺผสฺสชา เวทนาฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, เวทนาฯ ผสฺสสมุทยา เวทนาสมุทโย; ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เวทนานิโรธคามินี ปฏิปทา, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ