10. ทุติยนนฺทิกฺขยสุตฺตํ

[52] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘รูปํ , ภิกฺขเว, โยนิโส มนสิ กโรถ, รูปานิจฺจตญฺจ ยถาภูตํ สมนุปสฺสถฯ รูปํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โยนิโส มนสิ กโรนฺโต, รูปานิจฺจตญฺจ ยถาภูตํ สมนุปสฺสนฺโต รูปสฺมิํ นิพฺพินฺทติฯ นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยฯ นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ เวทนํ, ภิกฺขเว, โยนิโส มนสิ กโรถ, เวทนานิจฺจตญฺจ ยถาภูตํ สมนุปสฺสถฯ เวทนํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โยนิโส มนสิ กโรนฺโต, เวทนานิจฺจตญฺจ ยถาภูตํ สมนุปสฺสนฺโต เวทนาย นิพฺพินฺทติฯ นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยฯ นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ สญฺญํ ภิกฺขเว… สงฺขาเร, ภิกฺขเว, โยนิโส มนสิ กโรถ, สงฺขารานิจฺจตญฺจ ยถาภูตํ สมนุปสฺสถฯ สงฺขาเร, ภิกฺขเว , ภิกฺขุ โยนิโส มนสิ กโรนฺโต, สงฺขารานิจฺจตํ ยถาภูตํ สมนุปสฺสนฺโต สงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทติฯ นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยฯ นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ วิญฺญาณํ, ภิกฺขเว, โยนิโส มนสิ กโรถ, วิญฺญาณานิจฺจตญฺจ ยถาภูตํ สมนุปสฺสถฯ วิญฺญาณํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โยนิโส มนสิ กโรนฺโต, วิญฺญาณานิจฺจตญฺจ ยถาภูตํ สมนุปสฺสนฺโต วิญฺญาณสฺมิํ นิพฺพินฺทติฯ นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยฯ นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจตี’’ติฯ ทสมํฯ

อตฺตทีปวคฺโค ปญฺจโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อตฺตทีปา ปฏิปทา, ทฺเว จ โหนฺติ อนิจฺจตา;

สมนุปสฺสนา ขนฺธา, ทฺเว โสณา ทฺเว นนฺทิกฺขเยน จาติฯ

มูลปณฺณาสโก สมตฺโตฯ

ตสฺส มูลปณฺณาสกสฺส วคฺคุทฺทานํ –

นกุลปิตา อนิจฺโจ จ, ภาโร นตุมฺหาเกน จ;

อตฺตทีเปน ปญฺญาโส, ปฐโม เตน ปวุจฺจตีติฯ

6. อุปยวคฺโค

1. อุปยสุตฺตํ

[53] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘อุปโย [อุปาโย (พหูสุ)], ภิกฺขเว, อวิมุตฺโต, อนุปโย วิมุตฺโตฯ รูปุปยํ [รูปูปายํ (สี. สฺยา. กํ.), รูปุปายํ (ปี. ก.)] วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย, รูปารมฺมณํ รูปปฺปติฏฺฐํ นนฺทูปเสจนํ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยฯ เวทนุปยํ วา…เป.… สญฺญุปยํ วา…เป.… สงฺขารุปยํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย, สงฺขารารมฺมณํ สงฺขารปฺปติฏฺฐํ นนฺทูปเสจนํ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺย’’ฯ

‘‘โย, ภิกฺขเว, เอวํ วเทยฺย – ‘อหมญฺญตฺร รูปา อญฺญตฺร เวทนาย อญฺญตฺร สญฺญาย อญฺญตฺร สงฺขาเรหิ วิญฺญาณสฺส อาคติํ วา คติํ วา จุติํ วา อุปปตฺติํ วา วุทฺธิํ วา วิรูฬฺหิํ วา เวปุลฺลํ วา ปญฺญาเปสฺสามี’ติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

‘‘รูปธาตุยา เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ราโค ปหีโน โหติฯ ราคสฺส ปหานา โวจฺฉิชฺชตารมฺมณํ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส น โหติฯ เวทนาธาตุยา เจ, ภิกฺขเว… สญฺญาธาตุยา เจ ภิกฺขเว… สงฺขารธาตุยา เจ ภิกฺขเว… วิญฺญาณธาตุยา เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ราโค ปหีโน โหติฯ ราคสฺส ปหานา โวจฺฉิชฺชตารมฺมณํ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส น โหติฯ ตทปฺปติฏฺฐิตํ วิญฺญาณํ อวิรูฬฺหํ อนภิสงฺขจฺจวิมุตฺตํ ฯ วิมุตฺตตฺตา ฐิตํฯ ฐิตตฺตา สนฺตุสิตํฯ สนฺตุสิตตฺตา น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ ปฐมํฯ

2. พีชสุตฺตํ

[54] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, พีชชาตานิฯ กตมานิ ปญฺจ? มูลพีชํ, ขนฺธพีชํ, อคฺคพีชํ, ผลุพีชํ, พีชพีชญฺเญว ปญฺจมํฯ อิมานิ จสฺสุ, ภิกฺขเว , ปญฺจ พีชชาตานิ อขณฺฑานิ อปูติกานิ อวาตาตปหตานิ สาราทานิ [สาราทายีนิ (กตฺถจิ)] สุขสยิตานิ, ปถวี [ปฐวี (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] จ นาสฺส, อาโป จ นาสฺส; อปิ นุมานิ [อปิ นุ อิมานิ (สี. ปี.)], ภิกฺขเว, ปญฺจ พีชชาตานิ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุ’’นฺติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘อิมานิ จสฺสุ, ภิกฺขเว, ปญฺจ พีชชาตานิ อขณฺฑานิ…เป.… สุขสยิตานิ, ปถวี จ อสฺส, อาโป จ อสฺส; อปิ นุมานิ, ภิกฺขเว, ปญฺจ พีชชาตานิ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุ’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุ, เอวํ จตสฺโส วิญฺญาณฏฺฐิติโย ทฏฺฐพฺพาฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อาโปธาตุ, เอวํ นนฺทิราโค ทฏฺฐพฺโพฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปญฺจ พีชชาตานิ, เอวํ วิญฺญาณํ สาหารํ ทฏฺฐพฺพํ’’ฯ