‘‘ตสฺมาติห , โสณ, ยํ กิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ รูปํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ

‘‘ยา กาจิ เวทนา… ยา กาจิ สญฺญา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ วิญฺญาณํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ

‘‘เอวํ ปสฺสํ, โสณ, สุตวา อริยสาวโก รูปสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ, เวทนายปิ นิพฺพินฺทติ, สญฺญายปิ นิพฺพินฺทติ, สงฺขาเรสุปิ นิพฺพินฺทติ, วิญฺญาณสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติฯ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ; วิราคา วิมุจฺจติฯ วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. ทุติยโสณสุตฺตํ

[50] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ อถ โข โสโณ คหปติปุตฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข โสณํ คหปติปุตฺตํ ภควา เอตทโวจ –

‘‘เย หิ เกจิ, โสณ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา รูปํ นปฺปชานนฺติ, รูปสมุทยํ นปฺปชานนฺติ, รูปนิโรธํ นปฺปชานนฺติ, รูปนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ; เวทนํ นปฺปชานนฺติ, เวทนาสมุทยํ นปฺปชานนฺติ, เวทนานิโรธํ นปฺปชานนฺติ, เวทนานิโรธคามินิํ ปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ; สญฺญํ นปฺปชานนฺติ…เป.… สงฺขาเร นปฺปชานนฺติ, สงฺขารสมุทยํ นปฺปชานนฺติ, สงฺขารนิโรธํ นปฺปชานนฺติ, สงฺขารนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ นปฺปชานนฺติ; วิญฺญาณํ นปฺปชานนฺติ, วิญฺญาณสมุทยํ นปฺปชานนฺติ, วิญฺญาณนิโรธํ นปฺปชานนฺติ, วิญฺญาณนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ นปฺปชานนฺติฯ น เม เต, โสณ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ วา สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ วา พฺราหฺมณสมฺมตา, น จ ปน เต อายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถํ วา พฺรหฺมญฺญตฺถํ วา ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺติฯ

‘‘เย จ โข เกจิ, โสณ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา รูปํ ปชานนฺติ , รูปสมุทยํ ปชานนฺติ, รูปนิโรธํ ปชานนฺติ, รูปนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ ปชานนฺติ; เวทนํ ปชานนฺติ…เป.… สญฺญํ ปชานนฺติ… สงฺขาเร ปชานนฺติ… วิญฺญาณํ ปชานนฺติ, วิญฺญาณสมุทยํ ปชานนฺติ, วิญฺญาณนิโรธํ ปชานนฺติ, วิญฺญาณนิโรธคามินิํ ปฏิปทํ ปชานนฺติฯ เต จ โข เม, โสณ, สมณา วา พฺราหฺมณา วา สมเณสุ เจว สมณสมฺมตา พฺราหฺมเณสุ จ พฺราหฺมณสมฺมตา, เต จ ปนายสฺมนฺโต สามญฺญตฺถญฺจ พฺรหฺมญฺญตฺถญฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. นนฺทิกฺขยสุตฺตํ

[51] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘อนิจฺจญฺเญว, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ รูปํ อนิจฺจนฺติ ปสฺสติฯ สาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ สมฺมา ปสฺสํ นิพฺพินฺทติฯ นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยฯ นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ อนิจฺจญฺเญว, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เวทนํ อนิจฺจนฺติ ปสฺสติฯ สาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ สมฺมา ปสฺสํ นิพฺพินฺทติฯ นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยฯ นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ อนิจฺเจเยว, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สญฺญํ อนิจฺจนฺติ ปสฺสติ…เป.… อนิจฺเจเยว ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สงฺขาเร อนิจฺจาติ ปสฺสติฯ สาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ สมฺมา ปสฺสํ นิพฺพินฺทติฯ นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยฯ นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ อนิจฺจญฺเญว, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิญฺญาณํ อนิจฺจนฺติ ปสฺสติฯ สาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺฐิฯ สมฺมา ปสฺสํ นิพฺพินฺทติฯ นนฺทิกฺขยา ราคกฺขโย, ราคกฺขยา นนฺทิกฺขโยฯ นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจตี’’ติฯ นวมํฯ