เมนู

‘‘เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิโย น โหนฺติฯ ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนํ อสติ, อปรนฺตานุทิฏฺฐิโย น โหนฺติฯ อปรนฺตานุทิฏฺฐีนํ อสติ, ถามโส [ถามสา (สี. สฺยา. กํ.)] ปรามาโส น โหติฯ ถามเส [ถามสา (สี. สฺยา. กํ.), ถามโส (ก.)] ปรามาเส อสติ รูปสฺมิํ… เวทนาย … สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาณสฺมิํ จิตฺตํ วิรชฺชติ วิมุจฺจติ อนุปาทาย อาสเวหิฯ วิมุตฺตตฺตา ฐิตํฯ ฐิตตฺตา สนฺตุสิตํฯ สนฺตุสิตตฺตา น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. สมนุปสฺสนาสุตฺตํ

[47] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อเนกวิหิตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสมานา สมนุปสฺสนฺติ, สพฺเพเต ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ สมนุปสฺสนฺติ, เอเตสํ วา อญฺญตรํฯ กตเม ปญฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ’’ฯ

‘‘อิติ อยญฺเจว สมนุปสฺสนา ‘อสฺมี’ติ จสฺส อวิคตํ [อธิคตํ (พหูสุ)] โหติฯ ‘อสฺมี’ติ โข ปน, ภิกฺขเว, อวิคเต ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ อวกฺกนฺติ โหติ – จกฺขุนฺทฺริยสฺส โสตินฺทฺริยสฺส ฆานินฺทฺริยสฺส ชิวฺหินฺทฺริยสฺส กายินฺทฺริยสฺสฯ อตฺถิ, ภิกฺขเว, มโน, อตฺถิ ธมฺมา, อตฺถิ อวิชฺชาธาตุฯ อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเตน ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส ‘อสฺมี’ติปิสฺส โหติ; ‘อยมหมสฺมี’ติปิสฺส โหติ; ‘ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘น ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘รูปี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘อรูปี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘สญฺญี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘อสญฺญี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘เนวสญฺญีนาสญฺญี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ’’ฯ

‘‘ติฏฺฐนฺเตว โข [ติฏฺฐนฺติ โข ปน (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], ภิกฺขเว, ตตฺเถว [ตเถว (กตฺถจิ)] ปญฺจินฺทฺริยานิฯ อเถตฺถ สุตวโต อริยสาวกสฺส อวิชฺชา ปหียติ, วิชฺชา อุปฺปชฺชติฯ ตสฺส อวิชฺชาวิราคา วิชฺชุปฺปาทา ‘อสฺมี’ติปิสฺส น โหติ; ‘อยมหมสฺมี’ติปิสฺส น โหติ; ‘ภวิสฺส’นฺติ… ‘น ภวิสฺส’นฺติ… รูปี… อรูปี … สญฺญี… อสญฺญี… ‘เนวสญฺญีนาสญฺญี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส น โหตี’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. ขนฺธสุตฺตํ

[48] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘ปญฺจ, ภิกฺขเว, ขนฺเธ เทเสสฺสามิ , ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ จฯ ตํ สุณาถฯ กตเม จ, ภิกฺขเว, ปญฺจกฺขนฺธา? ยํ กิญฺจิ, ภิกฺขเว, รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, อยํ วุจฺจติ รูปกฺขนฺโธฯ ยา กาจิ เวทนา…เป.… ยา กาจิ สญฺญา… เย เกจิ สงฺขารา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนา อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกา วา สุขุมา วา…เป.… อยํ วุจฺจติ สงฺขารกฺขนฺโธฯ ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, อยํ วุจฺจติ วิญฺญาณกฺขนฺโธฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ปญฺจกฺขนฺธา’’ฯ

‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา? ยํ กิญฺจิ, ภิกฺขเว, รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… ยํ ทูเร สนฺติเก วา สาสวํ อุปาทานิยํ, อยํ วุจฺจติ รูปุปาทานกฺขนฺโธฯ ยา กาจิ เวทนา…เป.… ยา ทูเร สนฺติเก วา สาสวา อุปาทานิยา, อยํ วุจฺจติ เวทนุปาทานกฺขนฺโธฯ ยา กาจิ สญฺญา…เป.… ยา ทูเร สนฺติเก วา สาสวา อุปาทานิยา, อยํ วุจฺจติ สญฺญุปาทานกฺขนฺโธฯ เย เกจิ สงฺขารา…เป.… สาสวา อุปาทานิยา, อยํ วุจฺจติ สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธฯ ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… ยํ ทูเร สนฺติเก วา สาสวํ อุปาทานิยํ, อยํ วุจฺจติ วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ อิเม วุจฺจนฺติ, ภิกฺขเว, ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ