‘‘อยํ , ภิกฺขเว, รูปสฺส อตฺถงฺคโม, อยํ เวทนาย อตฺถงฺคโม, อยํ สญฺญาย อตฺถงฺคโม, อยํ สงฺขารานํ อตฺถงฺคโม, อยํ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. ปฏิสลฺลาณสุตฺตํ

[6] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘ปฏิสลฺลาเณ, ภิกฺขเว, โยคมาปชฺชถฯ ปฏิสลฺลีโณ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถาภูตํ ปชานาติฯ กิญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ? รูปสฺส สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, เวทนาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, สญฺญาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, สงฺขารานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, วิญฺญาณสฺส สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ’’…เป.… (ยถา ปฐมสุตฺเต ตถา วิตฺถาเรตพฺโพฯ) ฉฏฺฐํฯ

7. อุปาทาปริตสฺสนาสุตฺตํ

[7] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘อุปาทาปริตสฺสนญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อนุปาทาอปริตสฺสนญฺจฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ , ภนฺเต’’ติ, โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, อุปาทาปริตสฺสนา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ ตสฺส ตํ รูปํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส รูปวิปริณามญฺญถาภาวา รูปวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส รูปวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส ปริยาทานา อุตฺตาสวา จ โหติ วิฆาตวา จ อเปกฺขวา จ อุปาทาย จ ปริตสฺสติฯ

‘‘เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา เวทนํ, เวทนาย วา อตฺตานํฯ ตสฺส สา เวทนา วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส เวทนาวิปริณามญฺญถาภาวา เวทนาวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส เวทนาวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส ปริยาทานา อุตฺตาสวา จ โหติ วิฆาตวา จ อเปกฺขวา จ อุปาทาย จ ปริตสฺสติฯ

‘‘สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป.… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ, สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา สงฺขาเร, สงฺขาเรสุ วา อตฺตานํฯ ตสฺส เต สงฺขารา วิปริณมนฺติ อญฺญถา โหนฺติฯ ตสฺส สงฺขารวิปริณามญฺญถาภาวา สงฺขารวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส สงฺขารวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส ปริยาทานา อุตฺตาสวา จ โหติ วิฆาตวา จ อเปกฺขวา จ อุปาทาย จ ปริตสฺสติฯ

‘‘วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ ตสฺส ตํ วิญฺญาณํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส วิญฺญาณวิปริณามญฺญถาภาวา วิญฺญาณวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส วิญฺญาณวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส ปริยาทานา อุตฺตาสวา จ โหติ วิฆาตวา จ อเปกฺขวา จ อุปาทาย จ ปริตสฺสติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, อุปาทาปริตสฺสนา โหติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, อนุปาทาอปริตสฺสนา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส โกวิโท อริยธมฺเม สุวินีโต, สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส โกวิโท สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ; น อตฺตนิ วา รูปํ, น รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ ตสฺส ตํ รูปํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส รูปวิปริณามญฺญถาภาวา น รูปวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส น รูปวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส อปริยาทานา น เจวุตฺตาสวา [น เจว อุตฺตาสวา (ปี. ก.)] โหติ น จ วิฆาตวา น จ อเปกฺขวา, อนุปาทาย จ น ปริตสฺสติฯ

‘‘น เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ; น อตฺตนิ วา เวทนํ, น เวทนาย วา อตฺตานํฯ ตสฺส สา เวทนา วิปริณมติ อญฺญถา โหติ ฯ ตสฺส เวทนาวิปริณามญฺญถาภาวา น เวทนาวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ

ตสฺส น เวทนาวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติ ฯ เจตโส อปริยาทานา น เจวุตฺตาสวา โหติ น จ วิฆาตวา น จ อเปกฺขวา, อนุปาทาย จ น ปริตสฺสติฯ

‘‘น สญฺญํ…เป.… น สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น สงฺขารวนฺตํ วา อตฺตานํ; น อตฺตนิ วา สงฺขาเร, น สงฺขาเรสุ วา อตฺตานํฯ ตสฺส เต สงฺขารา วิปริณมนฺติ อญฺญถา โหนฺติฯ ตสฺส สงฺขารวิปริณามญฺญถาภาวา น สงฺขารวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส น สงฺขารวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส อปริยาทานา น เจวุตฺตาสวา โหติ น จ วิฆาตวา น จ อเปกฺขวา, อนุปาทาย จ น ปริตสฺสติฯ

‘‘น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ…เป.… ตสฺส ตํ วิญฺญาณํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส วิญฺญาณวิปริณามญฺญถาภาวา น วิญฺญาณวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส น วิญฺญาณวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส อปริยาทานา น เจวุตฺตาสวา โหติ น จ วิฆาตวา น จ อเปกฺขวา, อนุปาทาย จ น ปริตสฺสติฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, อนุปาทา อปริตสฺสนํ โหตี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. ทุติยอุปาทาปริตสฺสนาสุตฺตํ

[8] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘อุปาทาปริตสฺสนญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อนุปาทาอปริตสฺสนญฺจฯ ตํ สุณาถ…เป.… กถญฺจ, ภิกฺขเว, อุปาทาปริตสฺสนา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน รูปํ ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’ติ สมนุปสฺสติฯ ตสฺส ตํ รูปํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส รูปวิปริณามญฺญถาภาวา อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาฯ เวทนํ เอตํ มม…เป.… สญฺญํ เอตํ มม… สงฺขาเร เอตํ มม… วิญฺญาณํ ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’ติ สมนุปสฺสติฯ ตสฺส ตํ วิญฺญาณํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส วิญฺญาณวิปริณามญฺญถาภาวา อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, อุปาทาปริตสฺสนา โหติฯ

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, อนุปาทาอปริตสฺสนา โหติ? อิธ , ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก รูปํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ สมนุปสฺสติฯ ตสฺส ตํ รูปํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ