เมนู

13. ทุติยกปฺปสุตฺตํ

[125] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา กปฺโป ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กถํ นุ โข, ภนฺเต, ชานโต กถํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานาปคตํ มานสํ โหติ วิธา สมติกฺกนฺตํ สนฺตํ สุวิมุตฺต’’นฺติ?

‘‘ยํ กิญฺจิ, กปฺป, รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… สพฺพํ รูปํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต โหติฯ ยา กาจิ เวทนา… ยา กาจิ สญฺญา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ วิญฺญาณํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต โหติฯ เอวํ โข, กปฺป, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานาปคตํ มานสํ โหติ วิธา สมติกฺกนฺตํ สนฺตํ สุวิมุตฺต’’นฺติฯ เตรสมํฯ

ธมฺมกถิกวคฺโค ทฺวาทสโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อวิชฺชา วิชฺชา ทฺเว กถิกา, พนฺธนา ปริปุจฺฉิตา ทุเว;

สํโยชนํ อุปาทานํ, สีลํ สุตวา ทฺเว จ กปฺเปนาติฯ

13. อวิชฺชาวคฺโค

1. สมุทยธมฺมสุตฺตํ

[126] สาวตฺถินิทานํ ฯ อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อวิชฺชา อวิชฺชา’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตมา นุ โข, ภนฺเต, อวิชฺชา, กิตฺตาวตา จ อวิชฺชาคโต โหตี’’ติ?

‘‘อิธ , ภิกฺขุ, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน สมุทยธมฺมํ รูปํ ‘สมุทยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ ; วยธมฺมํ รูปํ ‘วยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ; สมุทยวยธมฺมํ รูปํ ‘สมุทยวยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ เวทนํ ‘สมุทยธมฺมา เวทนา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ; วยธมฺมํ เวทนํ ‘วยธมฺมา เวทนา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ; สมุทยวยธมฺมํ เวทนํ ‘สมุทยวยธมฺมา เวทนา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ สญฺญํ…เป.… สมุทยธมฺเม สงฺขาเร ‘สมุทยธมฺมา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ; วยธมฺเม สงฺขาเร ‘วยธมฺมา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ; สมุทยวยธมฺเม สงฺขาเร ‘สมุทยวยธมฺมา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ วิญฺญาณํ ‘สมุทยธมฺมํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ; วยธมฺมํ วิญฺญาณํ ‘วยธมฺมํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ; สมุทยวยธมฺมํ วิญฺญาณํ ‘สมุทยวยธมฺมํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ, อวิชฺชา; เอตฺตาวตา จ อวิชฺชาคโต โหตี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘วิชฺชา วิชฺชา’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตมา นุ โข, ภนฺเต, วิชฺชา, กิตฺตาวตา จ วิชฺชาคโต โหตี’’ติ?

‘‘อิธ, ภิกฺขุ, สุตวา อริยสาวโก สมุทยธมฺมํ รูปํ ‘สมุทยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ; วยธมฺมํ รูปํ ‘วยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ ; สมุทยวยธมฺมํ รูปํ ‘สมุทยวยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ เวทนํ ‘สมุทยธมฺมา เวทนา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ; วยธมฺมํ เวทนํ ‘วยธมฺมา เวทนา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ; สมุทยวยธมฺมํ เวทนํ ‘สมุทยวยธมฺมา เวทนา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ สญฺญํ… สมุทยธมฺเม สงฺขาเร ‘สมุทยธมฺมา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ; วยธมฺเม สงฺขาเร ‘วยธมฺมา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติ; สมุทยวยธมฺเม สงฺขาเร ‘สมุทยวยธมฺมา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ วิญฺญาณํ ‘สมุทยธมฺมํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ; วยธมฺมํ วิญฺญาณํ ‘วยธมฺมํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ; สมุทยวยธมฺมํ วิญฺญาณํ ‘สมุทยวยธมฺมํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขุ, วิชฺชา; เอตฺตาวตา จ วิชฺชาคโต โหตี’’ติฯ ปฐมํฯ

2. ทุติยสมุทยธมฺมสุตฺตํ

[127] เอกํ สมยํ อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ มหาโกฏฺฐิโก พาราณสิยํ วิหรนฺติ อิสิปตเน มิคทาเยฯ อถ โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อวิชฺชา, อวิชฺชา’ติ, อาวุโส สาริปุตฺต, วุจฺจติฯ กตมา นุ โข, อาวุโส, อวิชฺชา, กิตฺตาวตา จ อวิชฺชาคโต โหตี’’ติ?

‘‘อิธาวุโส อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน สมุทยธมฺมํ รูปํ ‘สมุทยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติ; วยธมฺมํ รูปํ…เป.… ‘สมุทยวยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ เวทนํ…เป.… วยธมฺมํ เวทนํ…เป.… ‘สมุทยวยธมฺมา เวทนา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ สญฺญํ…เป.… สมุทยธมฺเม สงฺขาเร…เป.… วยธมฺเม สงฺขาเร…เป.… สมุทยวยธมฺเม สงฺขาเร ‘สมุทยวยธมฺมา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ วิญฺญาณํ…เป.… สมุทยวยธมฺมํ วิญฺญาณํ ‘สมุทยวยธมฺมํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ อยํ วุจฺจติ, อาวุโส, อวิชฺชา; เอตฺตาวตา จ อวิชฺชาคโต โหตี’’ติฯ ทุติยํฯ

3. ตติยสมุทยธมฺมสุตฺตํ

[128] เอกํ สมยํ อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ มหาโกฏฺฐิโก พาราณสิยํ วิหรนฺติ อิสิปตเน มิคทาเย…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘วิชฺชา, วิชฺชา’ติ, อาวุโส สาริปุตฺต, วุจฺจติฯ กตมา นุ โข, อาวุโส, วิชฺชา, กิตฺตาวตา จ วิชฺชาคโต โหตี’’ติ?

‘‘อิธาวุโส, สุตวา อริยสาวโก สมุทยธมฺมํ รูปํ ‘สมุทยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ; วยธมฺมํ รูปํ…เป.… สมุทยวยธมฺมํ รูปํ ‘สมุทยวยธมฺมํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ; สมุทยธมฺมํ เวทนํ…เป.… สมุทยวยธมฺมา เวทนา … สมุทยธมฺมํ สญฺญํ…เป.… สมุทยธมฺเม สงฺขาเร… วยธมฺเม สงฺขาเร… สมุทยวยธมฺเม สงฺขาเร ‘สมุทยวยธมฺมา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ สมุทยธมฺมํ วิญฺญาณํ… วยธมฺมํ วิญฺญาณํ… สมุทยวยธมฺมํ วิญฺญาณํ ‘สมุทยวยธมฺมํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ อยํ วุจฺจตาวุโส, วิชฺชา; เอตฺตาวตา จ วิชฺชาคโต โหตี’’ติฯ ตติยํฯ