‘‘โสตาปนฺเนน ปนาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุนา กตเม ธมฺมา โยนิโส มนสิ กาตพฺพา’’ติ? ‘‘โสตาปนฺเนนปิ โข อาวุโส โกฏฺฐิก , ภิกฺขุนา อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อนิจฺจโต…เป.… อนตฺตโต โยนิโส มนสิ กาตพฺพาฯ ฐานํ โข ปเนตํ, อาวุโส, วิชฺชติ – ยํ โสตาปนฺโน ภิกฺขุ อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ อนิจฺจโต…เป.… อนตฺตโต โยนิโส มนสิ กโรนฺโต สกทาคามิผลํ…เป.… อนาคามิผลํ…เป.… อรหตฺตผลํ สจฺฉิกเรยฺยา’’ติฯ

‘‘อรหตา ปนาวุโส สาริปุตฺต, กตเม ธมฺมา โยนิโส มนสิ กาตพฺพา’’ติ? ‘‘อรหตาปิ ขฺวาวุโส, โกฏฺฐิก, อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต สลฺลโต อฆโต อาพาธโต ปรโต ปโลกโต สุญฺญโต อนตฺตโต โยนิโส มนสิ กาตพฺพาฯ นตฺถิ, ขฺวาวุโส, อรหโต อุตฺตริ กรณียํ, กตสฺส วา ปติจโย; อปิ จ โข อิเม ธมฺมา ภาวิตา พหุลีกตา ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย เจว สํวตฺตนฺติ สติสมฺปชญฺญา จา’’ติฯ เอกาทสมํฯ

12. กปฺปสุตฺตํ

[124] สาวตฺถินิทานํ ฯ อถ โข อายสฺมา กปฺโป เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา กปฺโป ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กถํ นุ โข, ภนฺเต, ชานโต กถํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานานุสยา น โหนฺตี’’ติ?

‘‘ยํ กิญฺจิ, กปฺป, รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ รูปํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติฯ ยา กาจิ เวทนา…เป.… ยา กาจิ สญฺญา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ วิญฺญาณํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติฯ เอวํ โข, กปฺป, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานานุสยา น โหนฺตี’’ติฯ ทฺวาทสมํฯ

13. ทุติยกปฺปสุตฺตํ

[125] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา กปฺโป ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กถํ นุ โข, ภนฺเต, ชานโต กถํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานาปคตํ มานสํ โหติ วิธา สมติกฺกนฺตํ สนฺตํ สุวิมุตฺต’’นฺติ?

‘‘ยํ กิญฺจิ, กปฺป, รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… สพฺพํ รูปํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต โหติฯ ยา กาจิ เวทนา… ยา กาจิ สญฺญา… เย เกจิ สงฺขารา… ยํ กิญฺจิ วิญฺญาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา, สพฺพํ วิญฺญาณํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทิสฺวา อนุปาทาวิมุตฺโต โหติฯ เอวํ โข, กปฺป, ชานโต เอวํ ปสฺสโต อิมสฺมิญฺจ สวิญฺญาณเก กาเย พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตสุ อหงฺการมมงฺการมานาปคตํ มานสํ โหติ วิธา สมติกฺกนฺตํ สนฺตํ สุวิมุตฺต’’นฺติฯ เตรสมํฯ

ธมฺมกถิกวคฺโค ทฺวาทสโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

อวิชฺชา วิชฺชา ทฺเว กถิกา, พนฺธนา ปริปุจฺฉิตา ทุเว;

สํโยชนํ อุปาทานํ, สีลํ สุตวา ทฺเว จ กปฺเปนาติฯ

13. อวิชฺชาวคฺโค

1. สมุทยธมฺมสุตฺตํ

[126] สาวตฺถินิทานํ ฯ อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘‘อวิชฺชา อวิชฺชา’ติ, ภนฺเต, วุจฺจติฯ กตมา นุ โข, ภนฺเต, อวิชฺชา, กิตฺตาวตา จ อวิชฺชาคโต โหตี’’ติ?