‘‘กถํ ภาวิตา จ, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา กถํ พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยติ…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติ? ‘อิติ รูปํ, อิติ รูปสฺส สมุทโย, อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม; อิติ เวทนา… อิติ สญฺญา… อิติ สงฺขารา… อิติ วิญฺญาณํ, อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย, อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม’ติ – เอวํ ภาวิตา โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา เอวํ พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ รูปราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ ภวราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อวิชฺชํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนตี’’ติฯ ทสมํฯ

ปุปฺผวคฺโค ทสโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

นที ปุปฺผญฺจ เผณญฺจ, โคมยญฺจ นขาสิขํ;

สุทฺธิกํ ทฺเว จ คทฺทุลา, วาสีชฏํ อนิจฺจตาติฯ

มชฺฌิมปณฺณาสโก สมตฺโตฯ

ตสฺส มชฺฌิมปณฺณาสกสฺส วคฺคุทฺทานํ –

อุปโย อรหนฺโต จ, ขชฺชนี เถรสวฺหยํ;

ปุปฺผวคฺเคน ปณฺณาส, ทุติโย เตน วุจฺจตีติฯ

11. อนฺตวคฺโค

1. อนฺตสุตฺตํ

[103] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อนฺตาฯ กตเม จตฺตาโร? สกฺกายนฺโต , สกฺกายสมุทยนฺโต, สกฺกายนิโรธนฺโต, สกฺกายนิโรธคามินิปฺปฏิปทนฺโตฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, สกฺกายนฺโต? ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส วจนียํฯ กตเม ปญฺจ? เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ, เวทนุปาทานกฺขนฺโธ, สญฺญุปาทานกฺขนฺโธ, สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ, วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สกฺกายนฺโต’’ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, สกฺกายสมุทยนฺโต? ยายํ ตณฺหา โปโนภวิกา นนฺทิราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี, เสยฺยถิทํ – กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหาฯ

อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สกฺกายสมุทยนฺโตฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, สกฺกายนิโรธนฺโต? โย ตสฺสาเยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ จาโค ปฏินิสฺสคฺโค มุตฺติ อนาลโย – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สกฺกายนิโรธนฺโตฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, สกฺกายนิโรธคามินิปฺปฏิปทนฺโต? อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคฯ เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา, สมฺมากมฺมนฺโต, สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สกฺกายนิโรธคามินิปฺปฏิปทนฺโต ฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร อนฺตา’’ติฯ ปฐมํฯ

2. ทุกฺขสุตฺตํ

[104] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘ทุกฺขญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ ทุกฺขสมุทยญฺจ ทุกฺขนิโรธญฺจ ทุกฺขนิโรธคามินิญฺจ ปฏิปทํฯ ตํ สุณาถฯ กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ? ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส วจนียํฯ กตเม ปญฺจ? เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ทุกฺขํฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, ทุกฺขสมุทโย? ยายํ ตณฺหา โปโนภวิกา…เป.… กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหา – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ทุกฺขสมุทโยฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, ทุกฺขนิโรโธ? โย ตสฺสาเยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ จาโค ปฏินิสฺสคฺโค มุตฺติ อนาลโย – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ทุกฺขนิโรโธฯ กตมา จ, ภิกฺขเว, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา? อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโคฯ เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’’ติฯ ทุติยํฯ