เมนู

‘‘รูปธาตุยา โข, คหปติ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา, เตสํ ขยา วิราคา นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา จิตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ

‘‘เวทนาธาตุยา โข, คหปติ… สญฺญาธาตุยา โข, คหปติ… สงฺขารธาตุยา โข, คหปติ… วิญฺญาณธาตุยา โข, คหปติ, โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺที ยา ตณฺหา เย อุปยุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา, เตสํ ขยา วิราคา นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา จิตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจติฯ

‘‘อิติ โข, คหปติ, ยํ ตํ วุตฺตํ ภควตา สกฺกปญฺเห – ‘เย เต สมณพฺราหฺมณา ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตา เต อจฺจนฺตนิฏฺฐา อจฺจนฺตโยคกฺเขมิโน อจฺจนฺตพฺรหฺมจาริโน อจฺจนฺตปริโยสานา เสฏฺฐา เทวมนุสฺสาน’’’นฺติฯ

‘‘อิมสฺส โข, คหปติ, ภควตา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. สมาธิสุตฺตํ

[5] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ – ‘‘สมาธิํ, ภิกฺขเว, ภาเวถ; สมาหิโต, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถาภูตํ ปชานาติฯ กิญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ? รูปสฺส สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, เวทนาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ , สญฺญาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, สงฺขารานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, วิญฺญาณสฺส สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ’’ฯ

‘‘โก จ, ภิกฺขเว, รูปสฺส สมุทโย, โก เวทนาย สมุทโย, โก สญฺญาย สมุทโย, โก สงฺขารานํ สมุทโย, โก วิญฺญาณสฺส สมุทโย? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ

‘‘กิญฺจ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติ? รูปํ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส รูปํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺฐโต อุปฺปชฺชติ นนฺทีฯ ยา รูเป นนฺที ตทุปาทานํฯ ตสฺสุปาทานปจฺจยา ภโว; ภวปจฺจยา ชาติ; ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติฯ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

‘‘เวทนํ อภินนฺทติ…เป.… สญฺญํ อภินนฺทติ… สงฺขาเร อภินนฺทติ… วิญฺญาณํ อภินนฺทติ อภิวทติ อชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส วิญฺญาณํ อภินนฺทโต อภิวทโต อชฺโฌสาย ติฏฺฐโต อุปฺปชฺชติ นนฺทีฯ ยา วิญฺญาเณ นนฺที ตทุปาทานํฯ ตสฺสุปาทานปจฺจยา ภโว; ภวปจฺจยา ชาติ; ชาติปจฺจยา…เป.… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติฯ

‘‘อยํ, ภิกฺขเว, รูปสฺส สมุทโย; อยํ เวทนาย สมุทโย; อยํ สญฺญาย สมุทโย; อยํ สงฺขารานํ สมุทโย; อยํ วิญฺญาณสฺส สมุทโยฯ

‘‘โก จ, ภิกฺขเว, รูปสฺส อตฺถงฺคโม, โก เวทนาย… โก สญฺญาย… โก สงฺขารานํ… โก วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม?

อิธ, ภิกฺขเว, นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ

‘‘กิญฺจ นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺฐติ? รูปํ นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส รูปํ อนภินนฺทโต อนภิวทโต อนชฺโฌสาย ติฏฺฐโต ยา รูเป นนฺที สา นิรุชฺฌติฯ ตสฺส นนฺทีนิโรธา อุปาทานนิโรโธ; อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ…เป.… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหติฯ

‘‘เวทนํ นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส เวทนํ อนภินนฺทโต อนภิวทโต อนชฺโฌสา ติฏฺฐโต ยา เวทนาย นนฺที สา นิรุชฺฌติฯ ตสฺส นนฺทีนิโรธา อุปาทานนิโรโธ; อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ…เป.… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหติฯ

‘‘สญฺญํ นาภินนฺทติ…เป.… สงฺขาเร นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส สงฺขาเร อนภินนฺทโต อนภิวทโต อนชฺโฌสาย ติฏฺฐโต ยา สงฺขาเรสุ นนฺที สา นิรุชฺฌติฯ ตสฺส นนฺทีนิโรธา อุปาทานนิโรโธ; อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธ…เป.… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหติฯ

‘‘วิญฺญาณํ นาภินนฺทติ นาภิวทติ นาชฺโฌสาย ติฏฺฐติฯ ตสฺส วิญฺญาณํ อนภินนฺทโต อนภิวทโต อนชฺโฌสาย ติฏฺฐโต ยา วิญฺญาเณ นนฺที สา นิรุชฺฌติฯ ตสฺส นนฺทีนิโรธา อุปาทานนิโรโธ…เป.… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหติฯ

‘‘อยํ , ภิกฺขเว, รูปสฺส อตฺถงฺคโม, อยํ เวทนาย อตฺถงฺคโม, อยํ สญฺญาย อตฺถงฺคโม, อยํ สงฺขารานํ อตฺถงฺคโม, อยํ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. ปฏิสลฺลาณสุตฺตํ

[6] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘ปฏิสลฺลาเณ, ภิกฺขเว, โยคมาปชฺชถฯ ปฏิสลฺลีโณ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ยถาภูตํ ปชานาติฯ กิญฺจ ยถาภูตํ ปชานาติ? รูปสฺส สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, เวทนาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, สญฺญาย สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, สงฺขารานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ, วิญฺญาณสฺส สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ’’…เป.… (ยถา ปฐมสุตฺเต ตถา วิตฺถาเรตพฺโพฯ) ฉฏฺฐํฯ

7. อุปาทาปริตสฺสนาสุตฺตํ

[7] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘อุปาทาปริตสฺสนญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อนุปาทาอปริตสฺสนญฺจฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ , ภนฺเต’’ติ, โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กถญฺจ, ภิกฺขเว, อุปาทาปริตสฺสนา โหติ? อิธ, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ ตสฺส ตํ รูปํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส รูปวิปริณามญฺญถาภาวา รูปวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส รูปวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส ปริยาทานา อุตฺตาสวา จ โหติ วิฆาตวา จ อเปกฺขวา จ อุปาทาย จ ปริตสฺสติฯ

‘‘เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, เวทนาวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา เวทนํ, เวทนาย วา อตฺตานํฯ ตสฺส สา เวทนา วิปริณมติ อญฺญถา โหติฯ ตสฺส เวทนาวิปริณามญฺญถาภาวา เวทนาวิปริณามานุปริวตฺติ วิญฺญาณํ โหติฯ ตสฺส เวทนาวิปริณามานุปริวตฺติชา ปริตสฺสนา ธมฺมสมุปฺปาทา จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ เจตโส ปริยาทานา อุตฺตาสวา จ โหติ วิฆาตวา จ อเปกฺขวา จ อุปาทาย จ ปริตสฺสติฯ