อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อภิสเมตฺวา อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺญเปติ ปฏฺฐเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติฯ

‘‘โย, ภิกฺขเว, ตถาคเตน เอวํ อาจิกฺขิยมาเน เทสิยมาเน ปญฺญปิยมาเน ปฏฺฐปิยมาเน วิวริยมาเน วิภชิยมาเน อุตฺตานีกริยมาเน น ชานาติ น ปสฺสติ ตมหํ, ภิกฺขเว, พาลํ ปุถุชฺชนํ อนฺธํ อจกฺขุกํ อชานนฺตํ อปสฺสนฺตํ กินฺติ กโรมิ! เวทนา, ภิกฺขเว, โลเก โลกธมฺโม…เป.… สญฺญา, ภิกฺขเว… สงฺขารา, ภิกฺขเว… วิญฺญาณํ, ภิกฺขเว, โลเก โลกธมฺโม ตํ ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติฯ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อภิสเมตฺวา อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺญเปติ ปฏฺฐเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติฯ

‘‘โย, ภิกฺขเว, ตถาคเตน เอวํ อาจิกฺขิยมาเน เทสิยมาเน ปญฺญปิยมาเน ปฏฺฐปิยมาเน วิวริยมาเน วิภชิยมาเน อุตฺตานีกริยมาเน น ชานาติ น ปสฺสติ ตมหํ, ภิกฺขเว, พาลํ ปุถุชฺชนํ อนฺธํ อจกฺขุกํ อชานนฺตํ อปสฺสนฺตํ กินฺติ กโรมิ!

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อุปฺปลํ วา ปทุมํ วา ปุณฺฑรีกํ วา อุทเก ชาตํ อุทเก สํวฑฺฒํ อุทกา อจฺจุคฺคมฺม ฐาติ [ติฏฺฐนฺตํ (ก.)] อนุปลิตฺตํ อุทเกน; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ตถาคโต โลเก ชาโต โลเก สํวฑฺโฒ โลกํ อภิภุยฺย วิหรติ อนุปลิตฺโต โลเกนา’’ติฯ ทุติยํฯ

3. เผณปิณฺฑูปมสุตฺตํ

[95] เอกํ สมยํ ภควา อยุชฺฌายํ [อโยชฺฌายํ (สี. ปี.)] วิหรติ คงฺคาย นทิยา ตีเรฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อยํ คงฺคา นที มหนฺตํ เผณปิณฺฑํ อาวเหยฺยฯ ตเมนํ จกฺขุมา ปุริโส ปสฺเสยฺย นิชฺฌาเยยฺย โยนิโส อุปปริกฺเขยฺยฯ ตสฺส ตํ ปสฺสโต นิชฺฌายโต โยนิโส อุปปริกฺขโต ริตฺตกญฺเญว ขาเยยฺย, ตุจฺฉกญฺเญว ขาเยยฺย, อสารกญฺเญว ขาเยยฺยฯ กิญฺหิ สิยา, ภิกฺขเว, เผณปิณฺเฑ สาโร? เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ยํ กิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ…เป.… ยํ ทูเร สนฺติเก วา ตํ ภิกฺขุ ปสฺสติ นิชฺฌายติ โยนิโส อุปปริกฺขติฯ