อเนโกปีติ สภาเวน อเนโกปิฯ เอกสทฺทาภิเธยฺยตายาติ สามญฺญสทฺทาภิเธยฺยตายฯ

อธิฏฺฐานหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. ปริกฺขารหารวิภงฺควณฺณนา

[49] ‘‘หิโนตี’’ติ ปทสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘การณภาวํ คจฺฉตี’’ติ อาห อเนกตฺถตฺตา ธาตูนํฯ เอตีติ อาคจฺฉติ, อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถฯ

อวิชฺชายปิ เหตุภาเวติ เอตฺถ อวิชฺชา อนนฺตราย อวิชฺชาย อนนฺตรสมนนฺตรูปนิสฺสยนตฺถิวิคตาเสวนปจฺจเยหิ, อนนฺตราย ปน สหชาตาย สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยสมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตเหตุปจฺจเยหิ, อสหชาตาย อุปนิสฺสยโกฏิยา เอว ปจฺจโย โหตีติ เวทิตพฺพํฯ อตฺตโน ผลํ กโรตีติ การณนฺติ อาห ‘‘การณภาโว จ ผลาเปกฺขายา’’ติฯ

นิพฺพตฺติอตฺโถ ผลตฺโถ ผลสงฺขาโต อตฺโถฯ

โย สภาโวติ ปุญฺญาทิอภิสงฺขารานํ โย อภิสงฺขรณสภาโว, โส เหตุฯ เสสปเทสูติ วิญฺญาณาทิปเทสุฯ ยถาวุตฺตปฺปเภโทติ ‘‘อสาธารณลกฺขโณ เหตู’’ติอาทินา วุตฺตปฺปเภโทฯ โย โกจิ ปจฺจโยติ ชนกาทิเภทํ ยํ กิญฺจิ การณํฯ อภิสงฺขรณโตติ ปจฺจกฺขโต, ปรมฺปราย จ นิพฺพตฺตนโตฯ

ปริกฺขารหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. สมาโรปนหารวิภงฺควณฺณนา

[50] สุตฺเตน คหิเตติ สุตฺเต วุตฺเตฯ ปทฏฺฐานคฺคหณํ อธิฏฺฐานวิสยทสฺสนตฺถํ, เววจนคฺคหณํ อธิวจนวิภาคทสฺสนตฺถนฺติ โยชนาฯ วิสยาธิฏฺฐานภาวโตติ วิสยสงฺขาตปวตฺติฏฺฐานภาวโตฯ วนียตีติ ภชียติฯ วนตีติ ภชติ เสวติฯ วนุเตติ ยาจติ, ปตฺเถตีติ อตฺโถ ฯ ปญฺจ กามคุณา กามตณฺหาย การณํ โหติ อารมฺมณปจฺจยตายฯ นิมิตฺตคฺคาโห อนุพฺยญฺชนคฺคาหสฺส การณํ โหติ อุปนิสฺสยตายาติ เอวํ เสเสสุปิ ยถารหํ การณตา วตฺตพฺพาฯ

[51] ‘‘กาเย กายานุปสฺสี วิหราหี’’ติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา ลกฺขณหารวิภงฺควณฺณนายํ (เนตฺติ. อฏฺฐ. 23) วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อยํ ปน วิเสโส – รูปธมฺมปริญฺญายาติ รูปูปิกวิญฺญาณฏฺฐิติปริญฺญายฯ

‘‘ทุกฺข’’นฺติ ปสฺสนฺตี สา เวทนานุปสฺสนาติ โยเชตพฺพํฯ เวทนาเหตุปริญฺญายาติ ผสฺสปริญฺญายฯ ‘‘เวทนาวเสนา’’ติ ปเทน อตฺตนา อุปฺปาทิตทุกฺขวเสนฯ เวทนาปริญฺญายาติ เวทนูปิกวิญฺญาณฏฺฐิติปริญฺญายฯ นิจฺจาภินิเวสปฏิปกฺขโต อนิจฺจานุปสฺสนายาติ อธิปฺปาโยฯ นิจฺจสญฺญานิมิตฺตสฺสาติ นิจฺจสญฺญาเหตุกสฺสฯ สญฺญาปริญฺญายาติ สญฺญูปิกวิญฺญาณฏฺฐิติปริญฺญายฯ ปฐมมคฺควชฺฌตฺตา อคติคมนสฺส วุตฺตํ ‘‘ทิฏฺฐาภินิเวสสฺส…เป.… อคติคมนสฺส จา’’ติฯ

สงฺขารปริญฺญายาติ สงฺขารูปิกวิญฺญาณฏฺฐิติปริญฺญายฯ

สมาโรปนหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ หารวิภงฺควณฺณนาฯ

1. เทสนาหารสมฺปาตวณฺณนา

‘‘เอว’’นฺติอาทิ หารสมฺปาตเทสนาย สมฺพนฺธทสฺสนํฯ ตตฺถ ปุริเมน อุปมาทฺวเยน สุปริกมฺมกตมณิโกฏฺฏิมสทิสี, สุวิรจิตชมฺพุนทาภรณสทิสี จ ปาฬิฯ ตตฺถ กตนานาวณฺณปุปฺผูปหารสทิสี, วิวิธรํสิชาลาสมุชฺชลพทฺธนานารตนาวลิสทิสี จ หารวิภงฺคเทสนาติ ทสฺเสติฯ ปจฺฉิเมน ตสฺส ปณีตมหารเห ชฏาหิ สทฺธิํ ทุกฺกรตรตํ ทีเปติฯ ยายํ คาถา วุตฺตาติ โยชนาฯ