ตถาติ ยถา สงฺขตธมฺมานํ นิสฺสรณภาวโต, กิเลสสมุจฺเฉทกสฺส อริยมคฺคสฺส อารมฺมณภาวโต จ อตฺเถว อสงฺขตา ธาตุ, ตถา วุจฺจมาเนนาปิ การเณน อตฺเถว อสงฺขตา ธาตูติ ทสฺเสติฯ กตฺถจิ วิสเยติ อสงฺขตธาตุํ สนฺธาย วทติฯ อวิปรีตตฺโถติ ภูตตฺโถฯ ‘‘ยโต โข โภ อยํ อตฺตา ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิโต สมงฺคีภูโต ปริจาเรติ, เอตฺตาวตา โข โภ อยํ อตฺตา ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปฺปตฺโต โหติ (ที. นิ. 1.94), สปกฏฺฐนิพฺพานภาวิโน’’ติ จ เอวมาทีสุ อุปจารวุตฺติสพฺภาวโตฯ ยถา ตํ สีหสทฺโทติ ยถา ‘‘สีโห มาณวโก’’ติอาทินา มาณวกาทีสุ อุปจารวุตฺตินา วตฺตมาโน มิคราเช ภูตตฺถวิสเย ทิฏฺโฐ, เอวํ นิพฺพานสทฺโทปิ กามคุณรูปชฺฌานสมงฺคิตาสุ อุปจารวุตฺติยา วตฺตมาโน กตฺถจิ วิสเย อวิปรีตตฺโถฯ ยตฺถ จ วิสเย อวิปรีตตฺโถ, สา อสงฺขตา ธาตุฯ หตฺถตเล สอามลกํ วิย เญยฺยํ ปจฺจกฺขโต ปสฺสนฺตสฺส เอกปฺปมาณสฺส สตฺถุวจนเมเวตฺถ ปมาณนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘กิํ วา เอตาย ยุตฺติจินฺตายา’’ติอาทิมาหฯ ‘‘ปฏิญฺญาตสฺส อตฺถสฺส สิทฺธิยา ปกาสนาปญฺญตฺตี’’ติ นิคมํ สนฺธายาหาติฯ

ปญฺญตฺติหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. โอตรณหารวิภงฺควณฺณนา

[42] อินฺทฺริเยหีติ กรเณ กรณวจนํ ‘‘มคฺเคน คจฺฉตี’’ติอาทีสุ วิย, ‘‘ผรสุนา ฉินฺทตี’’ติ เอวมาทีสุ วิย จฯ โอตรณาติ อนุปฺปเวสนาฯ

ปญฺญากฺขนฺเธ สงฺคณฺหนวเสน สมฺมาสงฺกปฺโป วิยาติ โยชนาฯ อธิจิตฺตอนุยุตฺตานํ สทฺทหนุสฺสหนุปฏฺฐานสมาทหเนหิ สทฺธาทีสุ อุปกโรนฺเตสุ เอว ปญฺญา ทสฺสนกิจฺจํ สาเธตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สทฺธา..เป.… วุตฺตานี’’ติ อาหฯ โน จ ภวงฺคาติ เตสํ สงฺขารานํ ปวตฺติการณตาภาวํ ทสฺเสติฯ

[43] ตถา วุตฺโตติ ‘‘นิสฺสโย’’ติ วุตฺโตฯ เจตนาสีเสน ตณฺหํ เอว วทติ เจตนาสหจรณโตฯ