11. ปญฺญตฺติหารวิภงฺควณฺณนา

[39] ภควโต สาภาวิกธมฺมกถายาติ อตฺตโน ภาโว สภาโว, สภาเวน นิพฺพตฺตา, ตโต วา อาคตาติ สาภาวิกา, สา เอว ธมฺมกถาติ สาภาวิกธมฺมกถา, พุทฺธานํ สามุกฺกํสิกธมฺมกถาติ อตฺโถ , ตาย กรณภูตาย ธมฺมเทสนาย อนญฺญตฺเตปิ กถาเทสนานํ อุปจารสิทฺเธน เภเทเนวํ วุตฺตํ, อวยวสมุทายวิภาเคน วาฯ เตนาห ‘‘กา จ ปกติกถาย เทสนา? จตฺตาริ สจฺจานี’’ติฯ อิทญฺหิ อตฺถสฺส เทสนาย อเภโทปจารํ กตฺวา วุตฺตํฯ ตสฺสา เทสนาย ปญฺญาปนาฯ อยํ ปญฺญตฺติหาโรติ สงฺเขเปเนว ปญฺญตฺติหารสฺส สรูปมาหฯ สาติ ยถาวุตฺตเทสนาฯ ตถา ตถาติ ยถา ยถา สจฺจานิ เทเสตพฺพานิ, ตถา ตถาฯ กถญฺเจตานิ เทเสตพฺพานิ? ปริญฺเญยฺยาทิปฺปกาเรนฯ ยถาธิปฺเปตนฺติ อธิปฺเปตานุรูปํ, โพธเนยฺยพนฺธวานํ โพธนาธิปฺปายานุกูลนฺติ อตฺโถฯ อตฺถนฺติ เทเสตพฺพตฺถํ, ทุกฺขาทิอตฺถเมว วาฯ นิกฺขิปตีติ ปติฏฺฐาเปติฯ ยโต ‘‘จตฺตาโร สุตฺตนิกฺเขปา’’ติอาทิ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.มูลปริยายสุตฺตวณฺณนา) อฏฺฐกถาสุ วุจฺจติฯ

ตตฺถาติ นิกฺเขปเทสนายนฺติ อตฺโถฯ มคฺคปกฺขิยาติ ทุกฺขสจฺจโต พหิกตาติ อธิปฺปาโยฯ

ยสฺมิํ ฐาเนติ ยสฺมิํ ภวาทิสงฺขาเต ฐาเนฯ ยถาวุตฺตา เทสนาติ จตุราหารปฏิพทฺธราคาทิมุเขน วฏฺฏทีปนี วุตฺตปฺปการา เทสนาฯ

[41] เตปริวฏฺฏวเสนาติ เอตฺถาปิ ‘‘สจฺเจสู’’ติ โยเชตพฺพํฯ ปริญฺญาปญฺญตฺตีติ อาหาติ สมฺพนฺโธฯ อชฺฌตฺตรโต, สมาหิโตติ ปททฺวเยน สมาธานวิสิฏฺฐํ อชฺฌตฺตรตตาภาวนํ ทีเปติ โคจรชฺฌตฺตตาทีปนโตฯ เกวโล หิ อชฺฌตฺตสทฺโท อชฺฌตฺตชฺฌตฺตโคจรชฺฌตฺเตสุปิ วตฺตติฯ อชฺฌตฺตรตตาวิสิฏฺฐญฺจ สมาธานํ สาติสยํ จิตฺตฏฺฐิติํ ทีเปตีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘สมาธานวิสิฏฺฐสฺสา’’ติอาทินาฯ

อาสชฺชนฏฺเฐนาติ อาสงฺคนฏฺเฐนฯ ตถา ทสฺสนนฺติ อตถาภูตสฺสาปิ ภพฺพรูปสฺส วิย อตฺตโน วิทํสนํฯ อลกฺขิโกติ วิลกฺขิโกฯ

กามานนฺติ กามาวจรธมฺมานํฯ รูปานนฺติ รูปาวจรธมฺมานํฯ นิสฺสรณนฺติ กามานํ รูปาวจรธมฺมา นิสฺสรณํ, เตสํ อรูปาวจรธมฺมา นิสฺสรณํฯ เอวํ ตํสภาวานนฺติ สอุตฺตรสภาวานํฯ