‘‘กิจฺฉํ วตายํ โลโก อาปนฺโน ชายติ จ…เป.… ชรามรณสฺสา’’ติอาทินา ชรามรณโต ปฏฺฐาย ปฏิจฺจสมุปฺปาทมุเขน วิปสฺสนํ อภินิวิสิตฺวา มหาคหนํ ฉินฺทิตุํ นิสานสิลายํ ผรสุํ นิเสนฺโต วิย กิเลสคหนํ ฉินฺทิตุํ โลกนาโถ ญาณผรสุํ เตเชนฺโต พุทฺธภาวาย เหตุสมฺปตฺติยา ปริปากคตตฺตา สพฺพญฺญุตญฺญาณาธิคมาย วิปสฺสนาคพฺภํ คณฺหาเปนฺโต อนฺตรนฺตรา นานาสมาปตฺติโย สมาปชฺชิตฺวา อนุปทธมฺมวิปสฺสนาวเสน อเนกาการโวการสงฺขาเร สมฺมสนฺโต ฉตฺติํสโกฏิสตสหสฺสมุเขน ยํ ญาณํ ปวตฺเตสิ, ตํ ‘‘มหาวชิรญาณ’’นฺติ วทนฺติฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘จตุวีสติโกฏิสตสหสฺสสมาปตฺติสญฺจาริมหาวชิรญาณ’’นฺติ (ที. นิ. อฏฺฐ. 3.141) อาคตํ, ตํ เทวสิกํ วฬญฺชนกสมาปตฺตีนํ ปุเรจรานุจรญาณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยํ ปน วกฺขติ ‘‘ญาณวชิรโมหชาลปทาลน’’นฺติ, ตํ สห วิปสฺสนาย มคฺคญาณํ เวทิตพฺพํฯ เอตํ พฺรหฺมจริยนฺติ สาสนพฺรหฺมจริยํ อธิปฺเปตนฺติ ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘พฺรหฺมุโน’’ติอาทิมาหฯ

เทสนายาติ กรณตฺเถ อิทํ กรณวจนํฯ นิยุตฺโตติ เอตฺถ เหตุอตฺโถ อนฺโตนีโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘นิทฺธาเรตฺวา โยชิโต’’ติ อาหฯ

เทสนาหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. วิจยหารวิภงฺควณฺณนา

[11] ชาติลิงฺคกาลสาธนวิภตฺติสงฺขฺยาวิเสสาทิโต สทฺทโต ปทวิจโย กาตพฺโพฯ ตตฺถ กริยมาโน จ ยถาสภาวนิรุตฺติยา เอว กโต สุกโต โหตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิทํ นามปทํ …เป.… อยํ สทฺทโต ปทวิจโย’’ติ วตฺวา ‘‘โส ปนาย’’นฺติอาทิมาหฯ วตฺตพฺพอตฺถสํวณฺณนาติ ตํตํปทวจนียสฺส อตฺถสฺส เภทํ วตฺวา ปริยาเยหิ วิวริตฺวา กถนํฯ

วิจิยมานสฺส สุตฺตปทสฺสาติ ปุจฺฉาวเสน ปวตฺตสุตฺตปทสฺสฯ ‘‘สุตฺตนฺตรปทานิปิ ปุจฺฉาวเสเนว ปวตฺตานี’’ติ วทนฺติ ‘‘น สพฺพมฺปิ สุตฺตปท’’นฺติฯ เอกสฺเสว ปทสฺส สมฺภวนฺตานํ อเนเกสํ อตฺถานํ อุทฺธาโร อตฺถุทฺธาโรฯ เอกสฺเสว ปน อตฺถสฺส สมฺภวนฺตานํ อเนเกสํ ปทานํ อุทฺธาโร ปทุทฺธาโรฯ สพฺเพ หิ สํวณฺณิยมาเน สุตฺเต ลพฺภมาเน สพฺเพ ปทตฺเถฯ