สามตฺถิยโต – ‘‘สพฺพํ, ภิกฺขเว, อาทิตฺตํ (สํ. นิ. 4.28; มหาว. 54), สพฺเพ ตสนฺติ ทณฺฑสฺสา’’ติ (ธ. ป. 129) จ, ตถา ‘‘สพฺพาวนฺตํ โลกํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา…เป.… ผริตฺวา วิหรตี’’ติอาทิ (ที. นิ. 1.556; 3.308; ม. นิ. 1.77, 232, 459, 509; 2.309; 3.230; วิภ. 642)ฯ เอตฺถ หิ สติปิ สพฺพสทฺทสฺส อนวเสสสตฺตวาจกตฺเต อาทิตฺตตา สาเปกฺขสฺเสว อตฺถสฺส วาจกตฺตา ปเทสวาจี สพฺพสทฺโท, โลกสทฺโทปิ สตฺตวาจีฯ สตฺตารมฺมณา หิ อปฺปมญฺญาติฯ ตถา ‘‘มาตรํ ปิตรํ หนฺตฺวา’’ติ (ธ. ป. 294-295) สพฺเพน สพฺพํ หิ สปฏิกฺเขปโต, มาตุปิตุฆาตกมฺมสฺส จ มหาสาวชฺชตาปเวทนโต, อิธ จ ตทนุญฺญาย กตาย มาตุปิตุฏฺฐานิยา ตาทิสา เกจิ ปาปธมฺมา เวเนยฺยวเสน คหิตา วิญฺญายติฯ เก ปน เตติ? ตณฺหามานาฯ ตณฺหา หิ ชนนี สตฺตานํฯ ‘‘ตณฺหา ชเนติ ปุริส’’นฺติ (สํ. นิ. 1.55-57) หิ วุตฺตํฯ ปิตุฏฺฐานิโย มาโน ตํ นิสฺสาย อตฺตสมฺปคฺคณฺหโต ‘‘อหํ อสุกสฺส รุญฺโญ, ราชมหามตฺตสฺส วา ปุตฺโต’’ติ ยถาฯ สามตฺถิยาทีนนฺติ อาทิสทฺเทน เทสปกติอาทโย สงฺคยฺหนฺติฯ

ลพฺภมานปทตฺถนิทฺธารณมุเขนาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ สุตฺเต ลพฺภมานอสฺสาทาทิหารปทตฺถนิทฺธารณทฺวาเรนฯ ยถาลกฺขณนฺติ ยํ ยํ ลกฺขณํ, ลกฺขณานุรูปํ วา ยถาลกฺขณํฯ เหตุผลาทีนิ อุปธาเรตฺวา โยเชตพฺพานิ เตสํ วเสนาติ อธิปฺปาโยฯ อิทานิ เหตุผลาทโย เย ยสฺมิํ หาเร สวิเสสํ อิจฺฉิตพฺพา, เต ทสฺเสตุํ ‘‘วิเสสโต ปนา’’ติอาทิมาหฯ ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

นิทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปฏินิทฺเทสวารวณฺณนา

1. เทสนาหารวิภงฺควณฺณนา

[5] อนฺวตฺถสญฺญตนฺติ อตฺถานุคตสญฺญภาวํ, ‘‘เทสนาหาโร’’ติ อยํ สญฺญา อนฺวตฺถา อตฺถานุคตาติ อตฺโถฯ