สมูหาทิํ อุปาทาย โลกสงฺเกตสิทฺธา โวหารมตฺตตา สมฺมุติสภาโวฯ ปถวีผสฺสาทีนํ กกฺขฬผุสนาทิลกฺขณํ ปรมตฺถสภาโวฯ อยญฺเหตฺถ สงฺเขโป – ยสฺมิํ ภินฺเน, อิตราโปเห วา จิตฺเตน กเตน ตถา พุทฺธิ, อิทํ สมฺมุติสจฺจํ ยถา ฆเฏ, สสมฺภารชเล จ, ตพฺพิปริยาเยน ปรมตฺถสจฺจนฺติฯ ปรมตฺถสจฺจปฺปฏิเวธายาติ นิพฺพานาธิคมายฯ

อนฺโตติ อพฺภนฺตโรฯ ปธานาวยเวนาติ มูลภาเวนฯ ‘‘นนฺที ทุกฺขสฺส มูล’’นฺติอาทีสุ (ม. นิ. 1.13) ตณฺหา ‘‘นนฺที’’ติ วุตฺตาฯ ‘‘สงฺคาเม จ นนฺทิํ จรตี’’ติอาทีสุ ปโมโทติ อาห ‘‘ตณฺหาย, ปโมทสฺส วา’’ติฯ

[3] ชาติเภทโตติ กุสลา, อกุสลาติ อิมสฺมา วิเสสาฯ ยุชฺชนฺตีติ เอตฺถ เหตุอตฺโถ อนฺโตนีโต เวทิตพฺโพติ อาห ‘‘โยชียนฺตี’’ติฯ เกหิ โยชียนฺติ? สํวณฺณนเกหีติ อธิปฺปาโยฯ ยุชฺชนฺตีติ วา ยุตฺตา โหนฺติ, เตหิ สมานโยคกฺขมา ตคฺคหเณเนว คหิตา โหนฺตีติ อตฺโถ ตเทกฏฺฐภาวโตฯ อิมสฺมิํ อตฺเถ ‘‘นวหิ ปเทหี’’ติ สหโยเค กรณวจนํ, ปุริมสฺมิํ กรเณฯ ‘‘เอเต โข’’ติ จ ปาโฐฯ ตตฺถ โข-สทฺทสฺส ปทปูรณตา, อวธารณตฺถตา วา เวทิตพฺพาฯ เอเต เอวาติ เอเต ตณฺหาทโย เอว, น อิโต อญฺเญติ อตฺโถฯ อฏฺฐารเสว น ตโต อุทฺธํ, อโธ วาติฯ ปุริมสฺมิํ ปกฺเข มูลปทนฺตราภาโว, ทุติยสฺมิํ เตสํ อนูนาธิกตา ทีปิตา โหติฯ

อุทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. นิทฺเทสวารวณฺณนา

[4] นิทฺเทสวาเร สามญฺญโตติ สาธารณโตฯ วิเสเสนาติ อสาธารณโตฯ ปทตฺโถติ สทฺทตฺโถฯ ลกฺขณนฺติ สภาโวฯ กโมติ อนุปุพฺพีฯ เอตฺตาวตาติ เอตฺตกปฺปมาณภาโวฯ เหตฺวาทีติ เหตุผลภูมิอุปนิสาสภาควิสภาคลกฺขณนยาฯ วิเสสโต ปน ลกฺขณนฺติ สมฺพนฺโธฯ