1. สงฺคหวารวณฺณนา

ยนฺติ อนิยมตฺโถ สพฺพนามสทฺโท กมฺมสาธนวเสน วุตฺโตฯ อตฺถาวโพธนตฺโถ สทฺทปฺปโยโค อตฺถปราธีโน เกวโล อตฺถปทตฺถโก , โส ปทตฺถวิปริเยสการินา อิติ-สทฺเทน ปรภูเตน สทฺทปทตฺถโก ชายตีติ อาห ‘‘ยนฺติ อนิยมโต อุปโยคนิทฺเทโส’’ติฯ โลโกติ กตฺตุนิทฺเทโสติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

เอวํ ‘‘ย’’นฺติอาทีนํ คาถาปทานํ กมฺมกตฺตุกิริยากตฺตุวิเสสนาทิทสฺสนวเสน อตฺถํ วตฺวา อิทานิ อวยวโชตนวเสน ปทตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘โลกิยนฺติ เอตฺถา’’ติอาทิมาหฯ โลกสทฺโท อิธ สามตฺถิยโต สตฺตโลกวจโน ทฏฺฐพฺโพฯ เตนาห ‘‘ปูชนกิริยาโยคฺยภูตตาวเสนา’’ติฯ สาสนนฺตรธานโต ปรํ ปูชนา อญฺญพุทฺธุปฺปาเทน เวทิตพฺพา, ยเถตรหิ วิปสฺสีอาทิสมฺมาสมฺพุทฺธานํฯ ‘‘ทีปงฺกโร’’ติอาทินา ยทิปิ พุทฺธวํสเทสนายํ (พุ. วํ. 2.75) ภควตาว วุตฺตํ, สุเมธปณฺฑิตตฺตภาเวน ปน ปวตฺติํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยถาห ภควา สุเมธภูโต’’ติฯ

ปริญฺญากฺกเมนาติ ญาตปริญฺญาทิปฏิปาฏิยาฯ ลกฺขณาวโพธปฺปฏิปตฺติยาติ วิปสฺสนายฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สุญฺญตมุขาทีหี’’ติฯ ตถา จ วุตฺตนฺติ วิญฺญูหิ เวทนียตาย เอว สาสนวรสฺส วุตฺตํ ภควตา –

‘‘เอตุ วิญฺญู ปุริโส อสโฐ อมายาวี อุชุชาติโก, อหมนุสาสามิ, อหํ ธมฺมํ เทเสมิ, ยถานุสิฏฺฐํ ตถา ปฏิปชฺชมาโน น จิรสฺเสว สามญฺเญว อุสฺสติ, สามํ ทกฺขิตี’’ติอาทิ (ม. นิ. 2.281)ฯ

ยํ-สทฺโท สาสนวิสโย, โลกปาลสทฺโท สตฺถุวิสโยปิ โลกํ ปติ คุณีภูโตติ ‘‘ตสฺสา’’ติ ปฏินิทฺเทสสฺส กถํ สตฺถุวิสยตาติ โจทนํ มนสิกตฺวา อาห ‘‘สโลกปาโลติ เจตฺถา’’ติอาทิ, คุณีภูโตปิ โลกปาลสทฺโท ปธานภูโต วิย ปฏินิทฺเทสํ อรหติฯ อญฺโญ หิ สทฺทกฺกโม, อญฺโญ อตฺถกฺกโมติฯ

ธมฺมคารเวน ภควา ธมฺมํ ปูเชนฺโต เวเนยฺยพนฺธเว อจินฺเตตฺวา สมาปตฺติสมาปชฺชนธมฺมปจฺจเวกฺขณาหิ สตฺตสตฺตาหํ วีตินาเมสีติ อาห ‘‘ภควโต…เป.… ทีเปตพฺพา’’ติฯ ตตฺถ อาทิสทฺเทน สาวเกหิ ธมฺมสฺสวนสฺส, เตสํ ปจฺจุคฺคมนาทีนญฺจ สงฺคโห เวทิตพฺโพฯ