นยสมุฏฺฐานวารวณฺณนา

[79] ‘‘วิสยเภทโต’’ติ สงฺเขเปน วุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต วิวริตุํ ‘‘ยถา หี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ นยโตติ นยคฺคาหโตฯ น หิ ปฏิเวธญาณํ วิย วิปสฺสนาญาณํ ปจฺจกฺขโต ปวตฺตตีติฯ อนุพุชฺฌิยมาโนติ อภิสมยญาณสฺส อนุรูปํ พุชฺฌิยมาโนฯ ยถา เอกปฏิเวเธเนว มคฺคญาณํ ปวตฺตติ, เอวํ ตทนุจฺฉวิกํ วิปสฺสนาญาเณน คยฺหมาโนติ อตฺโถฯ เอวญฺจ กตฺวา นนฺทิยาวฏฺฏาทีนํ ติณฺณํ อตฺถนยภาโว สมตฺถิโต โหตีติฯ ตถา หิ อตฺถวิเสสสรูปตาย ตโย นยา ‘‘สุตฺตตฺโถ’’ติ วุตฺตา, ปทตฺถวิจารภาเวปิ ปน หารา ‘‘พฺยญฺชนวิจโย’’ติฯ ยทิ เอวํ กถํ ตโยติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘ปฏิวิชฺฌนฺตานํ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เอกเมโก สํกิเลสโวทานานํ วิภาคโต ทฺวิสงฺคโหติ โยชนาฯ จตุฉอฏฺฐทิโส จาติ น ปจฺเจกํ เต นนฺทิยาวฏฺฏาทโย จตุฉอฏฺฐทิสา, อถ โข ยถากฺกมนฺติฯ ‘‘เอว’’นฺติอาทิ ยถาวุตฺตสฺส อตฺถสฺส นิคมนํฯ

ตถา จาติ ยถาวุตฺตสฺส อตฺถสฺส อุปจเยน สมตฺถนาฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายตีติ เอตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ปรโต ปฏฺฐานกถายํ อาวิ ภวิสฺสติฯ ‘‘อนฺธํ ตมํ ตทา โหติ, ยํ โลโภ สหเต นร’’นฺติอาทิ (จูฬนิ. ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทส 128) วจนโต กามตณฺหาปิ ปฏิจฺฉาทนสภาวา, ยโต กามจฺฉนฺทํ ‘‘นีวรณ’’นฺติ วุตฺตํฯ อวิชฺชาย ปน ภเวสุ อาทีนวปฺปฏิจฺฉาทนํ สาติสยนฺติฯ ตถา อวิชฺชาปิ สํโยชนสภาวา, ยโต สา พหิทฺธา สํโยชนภาเวน วุตฺตาฯ เอวํ สนฺเตปิ ตณฺหาย พนฺธนฏฺโฐ สาติสโย อเปกฺขิตภาวโตติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตถาปิ…เป.… วุตฺต’’นฺติ อาหฯ

‘‘สํยุตฺตา’’ติ ปทสฺส สมฺปยุตฺตาติ อตฺโถติ อาห ‘‘มิสฺสิตา’’ติฯ ‘‘อวิชฺชาภิภูตา…เป.… อภินิวิสนฺตา’’ติ เอเตน อวิชฺชาย อยาถาวคหณเหตุตํ ทสฺเสติ, ตโต โส อวินฺทิยํ วินฺทตีติ อวิชฺชาติ วุจฺจติฯ กิลิสฺสนํ อุปตาปนนฺติ อาห ‘‘กิลิสฺสนปฺปโยคํ อตฺตปริตาปนปฏิปตฺติ’’นฺติฯ อลฺลียนํ เสวนํฯ