เมนู

6. สิลายูปสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ ปมาณมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส จตุวีสตงฺคุลิโก หตฺโถ กุกฺกุ, ‘‘กกฺกู’’ติปิ ตสฺเสว นามํฯ อฏฺฐ กุกฺกู อุปริ เนมสฺสาติ อฏฺฐ หตฺถา อาวาฏสฺส อุปริ อุคฺคนฺตฺวา ฐิตา ภเวยฺยุํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

สิลายูปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปฐมเวรสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม (สํ. นิ. ฏี. 2.241) ยโตติ ยสฺมิํ กาเลฯ อยญฺหิ โต-สทฺโท ทา-สทฺโท วิย อิธ กาลวิสโย, ยทาติ วุตฺตํ โหติฯ ภยานิ เวรานีติ ภียเต ภยํ, ภเยน โยคา, ภายิตพฺเพน วา ภยํ เอว เวรปฺปสวฏฺเฐน เวรนฺติ จ ลทฺธนามา เจตนาทโยฯ ปาณาติปาตาทโย หิ ยสฺส ปวตฺตนฺติ, ยญฺจ อุทฺทิสฺส ปวตฺตียนฺติ, อุภเยสญฺจ เวราวหา, ตโต เอว เจเต ภายิตพฺพา เวรสญฺชนกา นามาติฯ โสตสฺส อริยมคฺคสฺส อาทิโต ปชฺชนํ ปฏิปตฺติ อธิคโม โสตาปตฺติฯ ตทตฺถาย ตตฺถ ปติฏฺฐิตสฺส จ องฺคานิ โสตาปตฺติยงฺคานิฯ ทุวิธญฺหิ (สํ. นิ. อฏฺฐ. 2.2.41) โสตาปตฺติยงฺคํ โสตาปตฺติอตฺถาย จ องฺคํ การณํ, ยํ โสตาปตฺติมคฺคปฺปฏิลาภโต ปุพฺพภาเค โสตาปตฺติปฺปฏิลาภาย สํวตฺตติ, ‘‘สปฺปุริสสํเสโว สทฺธมฺมสฺสวนํ โยนิโสมนสิกาโร ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺตี’’ติ (ที. นิ. 3.311) เอวํ อาคตํฯ ปฏิลทฺธคุณสฺส จ โสตาปตฺติํ ปตฺวา ฐิตสฺส องฺคํ, ยํ ‘‘โสตาปนฺนสฺส องฺค’’นฺติปิ วุจฺจติ ‘‘โสตาปนฺโน องฺคียติ ญายติ เอเตนา’’ติ กตฺวา, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาทาทีนํ เอตํ อธิวจนํฯ อิทมิธาธิปฺเปตํฯ

ขีณนิรโยติอาทีสุ อายติํ ตตฺถ อนุปฺปชฺชนตาย ขีโณ นิรโย มยฺหติ, โส อหํ ขีณนิรโยฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ โสตาปนฺโนติ มคฺคโสตํ อาปนฺโนฯ อวินิปาตธมฺโมติ น วินิปาตสภาโวฯ นิยโตติ ปฐมมคฺคสงฺขาเตน สมฺมตฺตนิยาเมน นิยโตฯ

สมฺโพธิปรายโณติ อุปริมคฺคตฺตยสงฺขาโต สมฺโพธิ ปรํ อยนํ มยฺหนฺติ โสหํ สมฺโพธิปรายโณ, สมฺโพธิํ อวสฺสํ อภิสมฺพุชฺฌนโกติ อตฺโถฯ

ปาณาติปาตปจฺจยาติ ปาณาติปาตกมฺมสฺส กรณเหตุฯ ภยํ เวรนฺติ อตฺถโต เอกํฯ เวรํ วุจฺจติ วิโรโธ, ตเทว ภายิตพฺพโต ‘‘ภย’’นฺติ วุจฺจติฯ ตญฺจ ปเนตํ ทุวิธํ โหติ – พาหิรํ, อชฺฌตฺติกนฺติฯ เอเกน หิ เอกสฺส ปิตา มาริโต โหติฯ โส จินฺเตติ ‘‘เอเตน กิร เม ปิตา มาริโต, อหมฺปิ ตํเยว มาเรสฺสามี’’ติ นิสิตํ สตฺถํ อาทาย จรติฯ ยา ตสฺส อพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนา เวรเจตนา, อิทํ พาหิรํ เวรํ นาม ตสฺส เวรสฺส มูลภูตโต เวรการกปุคฺคลโต พหิภาวตฺตาฯ ยา ปน อิตรสฺส ‘‘อยํ กิร มํ มาเรสฺสามีติ จรติ, อหเมว นํ ปฐมตรํ มาเรสฺสามี’’ติ เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทํ อชฺฌตฺติกํ เวรํ นามฯ อิทํ ตาว อุภยมฺปิ ทิฏฺฐธมฺมิกเมวฯ ยา ปน ตํ นิรเย อุปฺปนฺนํ ทิสฺวา ‘‘เอตํ ปหริสฺสามี’’ติ ชลิตํ อยมุคฺครํ คณฺหนฺตสฺส นิรยปาลสฺส เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทมสฺส สมฺปรายิกํ พาหิรํ เวรํฯ ยา จสฺส ‘‘อยํ นิทฺโทสํ มํ ปหริสฺสามีติ อาคจฺฉติ, อหเมว นํ ปฐมตรํ ปหริสฺสามี’’ติ เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทมสฺส สมฺปรายิกํ อชฺฌตฺตํ เวรํฯ ยํ ปเนตํ พาหิรํ เวรํ, ตํ อฏฺฐกถาสุ ‘‘ปุคฺคลเวร’’นฺติ วุจฺจติฯ ทุกฺขํ โทมนสฺสนฺติ อตฺถโต เอกเมวฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ เสเสสุปิ ‘‘อิมินา มม ภณฺฑํ หฏํ, มยฺหํ ทาเรสุ จาริตฺตํ อาปนฺนํ, มุสา วตฺวา อตฺโถ ภคฺโค, สุรามทมตฺเตน อิทํ นาม กต’’นฺติอาทินา นเยน เวรปฺปวตฺติ เวทิตพฺพาฯ

อเวจฺจปฺปสาเทนาติ อธิคเตน อจลปฺปสาเทนฯ อริยกนฺเตหีติ ปญฺจหิ สีเลหิฯ ตานิ หิ อริยานํ กนฺตานิ ปิยานิ ภวนฺติ, ภวนฺตรคตาปิ อริยา ตานิ น วิชหนฺติ, ตสฺมา ‘‘อริยกนฺตานี’’ติ วุจฺจนฺติฯ เสสเมตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค อนุสฺสตินิทฺเทเส วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ปฐมเวรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อาฆาตวตฺถุสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม วสติ เอตฺถ ผลํ ตนฺนิมิตฺตตาย ปวตฺตตีติ วตฺถุ, การณนฺติ อาห ‘‘อาฆาตวตฺถูนี’’ติฯ โกโป นามายํ ยสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ อุปฺปชฺชติ, น ตตฺถ เอกวารเมว อุปฺปชฺชติ, อถ โข ปุนปิ อุปฺปชฺชเตวาติ วุตฺตํ ‘‘พนฺธตี’’ติฯ อถ วา โย ปจฺจยวิเสเสน อุปฺปชฺชมาโน อาฆาโต สวิสเย พทฺโธ วิย น วิคจฺฉติ, ปุนปิ อุปฺปชฺชเตวฯ ตํ สนฺธายาห ‘‘อาฆาตํ พนฺธตี’’ติฯ ตํ ปนสฺส ปจฺจยวเสน นิพฺพตฺตนํ อุปฺปาทนเมวาติ วุตฺตํ ‘‘อุปฺปาเทตี’’ติฯ

อาฆาตวตฺถุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อาฆาตปฏิวินยสุตฺตวณฺณนา

[30] ทสเม ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ เอตฺถ นฺติ กิริยาปรามสนํฯ ปทชฺฌาหาเรน จ อตฺโถ เวทิตพฺโพติ ‘‘ตํ อนตฺถจรณํ มา อโหสี’’ติอาทิมาหฯ เกน การเณน ลทฺธพฺพํ นิรตฺถกภาวโตฯ กมฺมสฺสกา หิ สตฺตาฯ เต กสฺส รุจิยา ทุกฺขิตา สุขิตา วา ภวนฺติ, ตสฺมา เกวลํ ตสฺมิํ มยฺหํ อนตฺถจรณํ, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ อธิปฺปาโยฯ อถ วา ตํ โกปการณํ เอตฺถ ปุคฺคเล กุโต ลพฺภา ปรมตฺถโต กุชฺฌิตพฺพสฺส กุชฺฌนกสฺส จ อภาวโตฯ สงฺขารมตฺตญฺเหตํ, ยทิทํ ขนฺธปญฺจกํ ยํ ‘‘สตฺโต’’ติ วุจฺจติ, เต สงฺขารา อิตฺตรขณิกา, กสฺส โก กุชฺฌตีติ อตฺโถฯ ลาภา นาม เก สิยุํ อญฺญตฺร อนตฺถุปฺปตฺติโตฯ

อาฆาตปฏิวินยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. อนุปุพฺพนิโรธสุตฺตวณฺณนา

[31] เอกาทสเม อนุปุพฺพนิโรธาติ อนุปุพฺเพน อนุกฺกเมน ปวตฺเตตพฺพนิโรธาฯ เตนาห ‘‘อนุปฏิปาฏินิโรธา’’ติฯ

อนุปุพฺพนิโรธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตาวาสวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ