3. ตณฺหามูลกสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย (ที. นิ. ฏี. 2.103) เอสนตณฺหาติ โภคานํ ปริเยสนวเสน ปวตฺตา ตณฺหาฯ เอสิตตณฺหาติ ปริยิฏฺเฐสุ โภเคสุ อุปฺปชฺชมานตณฺหาฯ ปริตสฺสนวเสน ปริเยสติ เอตายาติ ปริเยสนา, อาสยโต ปโยคโต จ ปริเยสนา ตถาปวตฺโต จิตฺตุปฺปาโทฯ เตนาห ‘‘ตณฺหาย สติ โหตี’’ติฯ รูปาทิอารมฺมณปฺปฏิลาโภติ สวตฺถุกานํ รูปาทิอารมฺมณานํ คเวสนวเสน ปฏิลาโภฯ ยํ ปน อปริยิฏฺฐํเยว ลพฺภติ, ตมฺปิ อตฺถโต ปริเยสนาย ลทฺธเมว นาม ตถารูปสฺส กมฺมสฺส ปุพฺเพกตตฺตา เอว ลพฺภนโตฯ เตนาห ‘‘โส หิ ปริเยสนาย สติ โหตี’’ติฯ

สุขวินิจฺฉยนฺติ สุขํ วิเสสโต นิจฺฉิโนตีติ สุขวินิจฺฉโยฯ สุขํ สภาวโต สมุทยโต อตฺถงฺคมโต อาทีนวโต นิสฺสรณโต จ ยาถาวโต ชานิตฺวา ปวตฺตญาณํว สุขวินิจฺฉยํฯ ชญฺญาติ ชาเนยฺยฯ ‘‘สุภํ สุข’’นฺติอาทิกํ อารมฺมเณ อภูตาการํ วิวิธํ นินฺนภาเวน จิโนติ อาโรเปตีติ วินิจฺฉโย, อสฺสาทานุปสฺสนา ตณฺหาฯ ทิฏฺฐิยาปิ เอวเมว วินิจฺฉยภาโว เวทิตพฺโพฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต วิตกฺโกเยว อาคโตติ โยชนาฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเตติ สกฺกปญฺหสุตฺเต (ที. นิ. 2.358)ฯ ตตฺถ หิ ‘‘ฉนฺโท โข, เทวานมินฺท, วิตกฺกนิทาโน’’ติ อาคตํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สุตฺเตฯ วิตกฺเกเนว วินิจฺฉินนฺตีติ เอเตน ‘‘วินิจฺฉินติ เอเตนาติ วินิจฺฉโย’’ติ วินิจฺฉยสทฺทสฺส กรณสาธนมาหฯ เอตฺตกนฺติอาทิ วินิจฺฉยนาการทสฺสนํฯ

ฉนฺทนฏฺเฐน ฉนฺโท, เอวํ รญฺชนฏฺเฐน ราโคติ ฉนฺทราโคฯ สฺวายํ อนาเสวนตาย มนฺโท หุตฺวา ปวตฺโต อิธาธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ทุพฺพลราคสฺสาธิวจน’’นฺติฯ อชฺโฌสานนฺติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน อภินิเวสนํฯ ‘‘มยฺหํ อิท’’นฺติ หิ ตณฺหาคาโห เยภุยฺเยน อตฺตคฺคาหสนฺนิสฺสโยว โหติฯ เตนาห ‘‘อหํ มมนฺตี’’ติฯ พลวสนฺนิฏฺฐานนฺติ จ เตสํ คาหานํ ถิรภาวปฺปตฺติมาหฯ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน ปริคฺคหกรณนฺติ อหํ มมนฺติ พลวสนฺนิฏฺฐานวเสน อภินิวิฏฺฐสฺส อตฺตตฺตนิยคฺคาหวตฺถุโน อญฺญาสาธารณํ วิย กตฺวา ปริคฺคเหตฺวา ฐานํ, ตถาปวตฺโต โลภสหคตจิตฺตุปฺปาโทฯ อตฺตนา ปริคฺคหิตสฺส วตฺถุโน ยสฺส วเสน ปเรหิ สาธารณภาวสฺส อสหมาโน โหติ ปุคฺคโล, โส ธมฺโม อสหนตาฯ เอวํ วจนตฺถํ วทนฺติ นิรุตฺตินเยนฯ

สทฺทลกฺขเณน ปน ยสฺส ธมฺมสฺส วเสน มจฺฉริยโยคโต ปุคฺคโล มจฺฉโร , ตสฺส ภาโว, กมฺมํ วา มจฺฉริยํ, มจฺฉโร ธมฺโมฯ มจฺฉริยสฺส พลวภาวโต อาทเรน รกฺขณํ อารกฺโขติ อาห ‘‘ทฺวาร…เป.… สุฏฺฐุ รกฺขณ’’นฺติฯ

อตฺตโน ผลํ กโรตีติ กรณํ, ยํ กิญฺจิ การณํฯ อธิกํ กรณนฺติ อธิกรณํ, วิเสสการณํฯ วิเสสการณญฺจ โภคานํ อารกฺขทณฺฑาทานาทิอนตฺถสมฺภวสฺสาติ วุตฺตํ ‘‘อารกฺขาธิกรณ’’นฺติอาทิฯ ปรนิเสธนตฺถนฺติ มารณาทินา ปเรสํ วิพาธนตฺถํฯ อาทิยนฺติ เอเตนาติ อาทานํ, ทณฺฑสฺส อาทานํ ทณฺฑาทานํ, ทณฺฑํ อาหริตฺวา ปรวิเหฐนจิตฺตุปฺปาโทฯ สตฺถาทาเนปิ เอเสว นโยฯ หตฺถปรามาสาทิวเสน กาเยน กาตพฺโพ กลโห กายกลโหฯ มมฺมฆฏฺฏนาทิวเสน วาจาย กาตพฺโพ กลโห วาจากลโหฯ วิรุชฺฌนวเสน วิรูปํ คณฺหาติ เอเตนาติ วิคฺคโหฯ วิรุทฺธํ วทติ เอเตนาติ วิวาโทฯ ‘‘ตุวํ ตุว’’นฺติ อคารววจนสหจรณโต ตุวํตุวํฯ สพฺเพปิ เต ตถาปวตฺตโทสสหคตา จิตฺตุปฺปาทา เวทิตพฺพาฯ เตนาห ภควา ‘‘อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺตี’’ติฯ

ตณฺหามูลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-5. สตฺตาวาสสุตฺตาทิวณฺณนา

[24-25] จตุตฺเถ สตฺตา อาวสนฺติ เอเตสูติ สตฺตาวาสา, นานตฺตสญฺญิอาทิเภทา สตฺตนิกายาฯ ยสฺมา เต เต สตฺตนิวาสา ตปฺปริยาปนฺนานํ สตฺตานํ ตาย เอว ตปฺปริยาปนฺนตาย อาธาโร วิย วตฺตพฺพตํ อรหนฺติฯ สมุทายาจาโร หิ อวยวสฺส ยถา ‘‘รุกฺเข สาขา’’ติ, ตสฺมา ‘‘สตฺตานํ อาวาสา, วสนฏฺฐานานีติ อตฺโถ’’ติ วุตฺตํฯ สุทฺธาวาสาปิ สตฺตาวาโสว ‘‘น โส, ภิกฺขเว, สตฺตาวาโส สุลภรูโป, โย มยา อนาวุตฺถปุพฺโพ อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา อญฺญตฺร สุทฺธาวาเสหิ เทเวหี’’ติ (ที. นิ. 2.91) วจนโตฯ ยทิ เอวํ เต กสฺมา อิธ น คหิตาติ ตตฺถ การณมาห ‘‘อสพฺพกาลิกตฺตา’’ติอาทิฯ เวหปฺผลา ปน จตุตฺเถเยว สตฺตาวาเส ภชนฺตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปญฺจมํ อุตฺตานเมวฯ

สตฺตาวาสสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ