3. ตณฺหามูลกสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย (ที. นิ. ฏี. 2.103) เอสนตณฺหาติ โภคานํ ปริเยสนวเสน ปวตฺตา ตณฺหาฯ เอสิตตณฺหาติ ปริยิฏฺเฐสุ โภเคสุ อุปฺปชฺชมานตณฺหาฯ ปริตสฺสนวเสน ปริเยสติ เอตายาติ ปริเยสนา, อาสยโต ปโยคโต จ ปริเยสนา ตถาปวตฺโต จิตฺตุปฺปาโทฯ เตนาห ‘‘ตณฺหาย สติ โหตี’’ติฯ รูปาทิอารมฺมณปฺปฏิลาโภติ สวตฺถุกานํ รูปาทิอารมฺมณานํ คเวสนวเสน ปฏิลาโภฯ ยํ ปน อปริยิฏฺฐํเยว ลพฺภติ, ตมฺปิ อตฺถโต ปริเยสนาย ลทฺธเมว นาม ตถารูปสฺส กมฺมสฺส ปุพฺเพกตตฺตา เอว ลพฺภนโตฯ เตนาห ‘‘โส หิ ปริเยสนาย สติ โหตี’’ติฯ

สุขวินิจฺฉยนฺติ สุขํ วิเสสโต นิจฺฉิโนตีติ สุขวินิจฺฉโยฯ สุขํ สภาวโต สมุทยโต อตฺถงฺคมโต อาทีนวโต นิสฺสรณโต จ ยาถาวโต ชานิตฺวา ปวตฺตญาณํว สุขวินิจฺฉยํฯ ชญฺญาติ ชาเนยฺยฯ ‘‘สุภํ สุข’’นฺติอาทิกํ อารมฺมเณ อภูตาการํ วิวิธํ นินฺนภาเวน จิโนติ อาโรเปตีติ วินิจฺฉโย, อสฺสาทานุปสฺสนา ตณฺหาฯ ทิฏฺฐิยาปิ เอวเมว วินิจฺฉยภาโว เวทิตพฺโพฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเต วิตกฺโกเยว อาคโตติ โยชนาฯ อิมสฺมิํ ปน สุตฺเตติ สกฺกปญฺหสุตฺเต (ที. นิ. 2.358)ฯ ตตฺถ หิ ‘‘ฉนฺโท โข, เทวานมินฺท, วิตกฺกนิทาโน’’ติ อาคตํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สุตฺเตฯ วิตกฺเกเนว วินิจฺฉินนฺตีติ เอเตน ‘‘วินิจฺฉินติ เอเตนาติ วินิจฺฉโย’’ติ วินิจฺฉยสทฺทสฺส กรณสาธนมาหฯ เอตฺตกนฺติอาทิ วินิจฺฉยนาการทสฺสนํฯ

ฉนฺทนฏฺเฐน ฉนฺโท, เอวํ รญฺชนฏฺเฐน ราโคติ ฉนฺทราโคฯ สฺวายํ อนาเสวนตาย มนฺโท หุตฺวา ปวตฺโต อิธาธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ทุพฺพลราคสฺสาธิวจน’’นฺติฯ อชฺโฌสานนฺติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน อภินิเวสนํฯ ‘‘มยฺหํ อิท’’นฺติ หิ ตณฺหาคาโห เยภุยฺเยน อตฺตคฺคาหสนฺนิสฺสโยว โหติฯ เตนาห ‘‘อหํ มมนฺตี’’ติฯ พลวสนฺนิฏฺฐานนฺติ จ เตสํ คาหานํ ถิรภาวปฺปตฺติมาหฯ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน ปริคฺคหกรณนฺติ อหํ มมนฺติ พลวสนฺนิฏฺฐานวเสน อภินิวิฏฺฐสฺส อตฺตตฺตนิยคฺคาหวตฺถุโน อญฺญาสาธารณํ วิย กตฺวา ปริคฺคเหตฺวา ฐานํ, ตถาปวตฺโต โลภสหคตจิตฺตุปฺปาโทฯ อตฺตนา ปริคฺคหิตสฺส วตฺถุโน ยสฺส วเสน ปเรหิ สาธารณภาวสฺส อสหมาโน โหติ ปุคฺคโล, โส ธมฺโม อสหนตาฯ เอวํ วจนตฺถํ วทนฺติ นิรุตฺตินเยนฯ