5-9. คณฺฑสุตฺตาทิวณฺณนา

[15-19] ปญฺจเม มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺสาติ มาติโต จ ปิติโต จ นิพฺพตฺเตน มาตาเปตฺติเกน สุกฺกโสณิเตน สมฺภูตสฺสฯ อุจฺฉาทนธมฺมสฺสาติ อุจฺฉาเทตพฺพสภาวสฺสฯ ปริมทฺทนธมฺมสฺสาติ ปริมทฺทิตพฺพสภาวสฺสฯ เอตฺถ จ โอทนกุมฺมาสูปจยอุจฺฉาทนปเทหิ วฑฺฒิ กถิตา, อนิจฺจเภทนวิทฺธํสนปเทหิ หานิฯ ปุริเมหิ วา สมุทโย, ปจฺฉิเมหิ อตฺถงฺคโมติ เอวํ จาตุมหาภูติกสฺส กายสฺส วฑฺฒิปริหานินิพฺพตฺติเภทา ทสฺสิตาฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ ฉฏฺฐาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ

คณฺฑสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. เวลามสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสเม สกุณฺฑกภตฺตนฺติ สกุณฺฑกํ อุตฺตณฺฑุลภตฺตํฯ ปริตฺเตหิ สกุณฺเฑหิ ตณฺฑุเลหิปิ สทฺธิํ วิปกฺกภตฺตํ อุตฺตณฺฑุลเมว โหติฯ พิฬงฺคํ วุจฺจติ อารนาฬํ, พิฬงฺคโต นิพฺพตฺตนโต ตเทว กญฺชิยโต ชาตนฺติ กญฺชิยํ, ตํ ทุติยํ เอตสฺสาติ พิฬงฺคทุติยํ, ตํ กญฺชิยทุติยนฺติ วุตฺตํฯ อสกฺกริตฺวาติ เทยฺยธมฺมมฺปิ ปุคฺคลมฺปิ อสกฺกริตฺวาฯ เทยฺยธมฺมสฺส อสกฺกรณํ อสมฺปนฺนกาโร, ปุคฺคลสฺส อสกฺกรณํ อครุกรณํฯ เทยฺยธมฺมํ อสกฺกโรนฺโต หิ อุตฺตณฺฑุลาทิโทสสมนฺนาคตํ อาหารํ เทติ, น สมฺปนฺนํ กโรติฯ ปุคฺคลํ อสกฺกโรนฺโต นิสีทนฏฺฐานํ อสมฺมชฺชิตฺวา ยตฺถ ตตฺถ วา นิสีทาเปตฺวา ยํ วา ตํ วา ทารกํ เปเสตฺวา เทติฯ อจิตฺตีกตฺวาติ น จิตฺติํ กตฺวา, น ปูเชตฺวาติ อตฺโถฯ ปูเชนฺโต หิ ปูเชตพฺพวตฺถุํ จิตฺเต ฐเปติ, น ตโต พหิ กโรติฯ จิตฺตํ วา อจฺฉริยํ กตฺวา ปฏิปตฺติ จิตฺตีกรณํ สมฺภาวนกิริยา, ตปฺปฏิกฺเขปโต อจิตฺตีกรณํ อสมฺภาวนกิริยาฯ อปวิทฺธนฺติ อุจฺฉิฏฺฐาทิฉฑฺฑนียธมฺมํ วิย อวขิตฺตกํฯ โย หิ ฉฑฺเฑตุกาโม หุตฺวา โรคิโน สรีเร โอทนาทีนิ มชฺชิตฺวา วมฺมิเก โรคํ ปกฺขิปนฺโต วิย เทติ, อยํ อปวิทฺธํ เทติ นามฯ อนาคมนทิฏฺฐิโกติ ‘‘อทฺธา อิมสฺส ทานสฺส ผลํ มม อาคจฺฉตี’’ติ เอวํ ยสฺส กมฺมสฺสกตทิฏฺฐิ อตฺถิ, โส อาคมนทิฏฺฐิโกฯ อยํ ปน น ตาทิโสติ อนาคมนทิฏฺฐิโก, ผลํ ปาฏิกงฺขํ หุตฺวา น เทตีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘น กมฺมญฺจ ผลญฺจ สทฺทหิตฺวา เทตี’’ติฯ

เวลาโมติ เอตฺถ มา-สทฺโท ปฏิเสธวจโนฯ ชาติโคตฺตรูปโภคาทิคุณานํ เวลา มริยาทา นตฺถิ เอตสฺมินฺติ เวลาโมฯ อถ วา ยถาวุตฺตคุณานํ เวลา มริยาทา อมติ โอสานํ คจฺฉติ เอตสฺมินฺติ เวลาโม, เวลํ วา มริยาทํ อมติ คจฺฉติ อติกฺกมตีติ เวลาโมฯ เตนาห ‘‘ชาติโคตฺต…เป.… เอวํลทฺธนาโม’’ติฯ ทียตีติ ทานํ, ทานวตฺถุฯ ตํ อคฺคียติ นิสฺสชฺชียติ เอตฺถาติ ทานคฺคํฯ ทานํ วา คณฺหนฺติ เอตฺถาติ ทานคฺคํ, เอวํ ภตฺตคฺคํ, ปริเวสนฏฺฐานํฯ ทุกูลสนฺทนานีติ รชตภาชนาทินิสฺสิเต ทุกูเล ขีรสฺส สนฺทนํ เอเตสนฺติ ทุกูลสนฺทนานิฯ กํสูปธารณานีติ รชตมยโทหภาชนานิฯ เตนาห ‘‘รชตมยขีรปฏิจฺฉกานี’’ติฯ รชตมยานิ ขีรปฏิจฺฉกานิ ขีรปฏิคฺคหภาชนานิ เอเตสนฺติ รชตมยขีรปฏิจฺฉกานิฯ โสเธยฺยาติ มหปฺผลภาวกรเณน วิโสเธยฺยฯ มหปฺผลภาวปฺปตฺติยา หิ ทกฺขิณา วิสุชฺฌติ นามฯ

มคฺเคนาคตํ อนิวตฺตนสรณนฺติ อิมินา โลกุตฺตรสรณคมนํ ทีเปติฯ อปเรติอาทินา โลกิยสรณคมนํ วุตฺตํฯ สรณํ นาม ติณฺณํ รตนานํ ชีวิตปริจฺจาคมยํ ปุญฺญํ สพฺพสมฺปตฺติํ เทติ, ตสฺมา มหปฺผลตรนฺติ อธิปฺปาโยฯ อิทญฺจ – ‘‘สเจ ตฺวํ ยถา คหิตํ สรณํ น ภินฺทิสฺสสิ, เอวาหํ ตํ มาเรมี’’ติ ยทิปิ โกจิ ติณฺเหน สตฺเถน ชีวิตา โวโรเปยฺย, ตถาปิ ‘‘เนวาหํ พุทฺธํ น พุทฺโธติ, ธมฺมํ น ธมฺโมติ, สงฺฆํ น สงฺโฆติ วทามี’’ติ ทฬฺหตรํ กตฺวา คหิตสฺส วเสน วุตฺตํฯ มคฺเคนาคตนฺติ โลกุตฺตรสีลํ สนฺธาย วทติฯ อปเรติอาทินา ปน โลกิยสีลํ วุตฺตํฯ สพฺเพสํ สตฺตานํ ชีวิตทานาทินิหิตทณฺฑตาย สกลโลกิยโลกุตฺตรคุณาธิฏฺฐานโต จสฺส มหปฺผลมหานิสํสตา เวทิตพฺพาฯ

อุปสิงฺฆนมตฺตนฺติ ฆายนมตฺตํฯ คทฺโทหนมตฺตนฺติ ปาฐนฺตเร โคโทหนมตฺตํ กาลนฺติ อตฺโถฯ โส จ น สกโล โคโทหนกฺขโณ อธิปฺเปโตติ ทสฺเสตุํ ‘‘คาวิยา เอกวารํ ถนอญฺฉนมตฺต’’นฺติ อตฺโถ วุตฺโตฯ อญฺฉนมตฺตนฺติ อากฑฺฒนมตฺตํฯ คาวิยา ถนํ คเหตฺวา เอกขีรพินฺทุทุหนกาลมตฺตมฺปิ คทฺทุหนมตฺตนฺติ วทนฺติฯ

เอตฺตกมฺปิ หิ กาลํ โย วสนคพฺภปริเวณวิหารูปจารปริจฺเฉเทน วา อปริมาณาสุ โลกธาตูสุ สพฺพสตฺเต หิตผรณํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวตุํ สกฺโกติฯ อิทํ ตโต ยถาวุตฺตทานาทิโต มหปฺผลตรํฯ

เวลามสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สีหนาทวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สตฺตาวาสวคฺโค

1. ติฐานสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม อมมาติ วตฺถาภรณปานโภชนาทีสุปิ มมตฺตวิรหิตาฯ อปริคฺคหาติ อิตฺถิปริคฺคเหน อปริคฺคหาฯ เตสํ กิร ‘‘อยํ มยฺหํ ภริยา’’ติ มมตฺตํ น โหติ, มาตรํ วา ภคินิํ วา ทิสฺวา ฉนฺทราโค น อุปฺปชฺชติฯ ธมฺมตาสิทฺธสฺส สีลสฺส อานุภาเวน ปุตฺเต ทิฏฺฐมตฺเต เอว มาตุถนโต ถญฺญํ ปคฺฆรติ, เตน สญฺญาเณน เนสํ มาตริ ปุตฺตสฺส มาตุสญฺญา, มาตุ จ ปุตฺเต ปุตฺตสญฺญา ปจฺจุปฏฺฐิตาติ เกจิฯ

อปิเจตฺถ (สารตฺถ. ฏี. 1.1 เวรญฺชกณฺฑวณฺณนา) อุตฺตรกุรุกานํ ปุญฺญานุภาวสิทฺโธ อยมฺปิ วิเสโส เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ กิร เตสุ เตสุ ปเทเสสุ ฆนนิจิตปตฺตสญฺฉนฺนสาขาปสาขา กูฏาคารสมา มโนรมา รุกฺขา เตสํ มนุสฺสานํ นิเวสนกิจฺจํ สาเธนฺติฯ ยตฺถ สุขํ นิวสนฺติ, อญฺเญปิ ตตฺถ รุกฺขา สุชาตา สพฺพทาปิ ปุปฺผิตคฺคา ติฏฺฐนฺติฯ ชลาสยาปิ วิกสิตกมลกุวลยปุณฺฑรีกโสคนฺธิกาทิปุปฺผสญฺฉนฺนา สพฺพกาลํ ปรมสุคนฺธํ สมนฺตโต ปวายนฺตา ติฏฺฐนฺติฯ สรีรมฺปิ เตสํ อติทีฆาทิโทสรหิตํ อาโรหปริณาหสมฺปนฺนํ ชราย อนภิภูตตฺตา วลิตปลิตาทิโทสวิรหิตํ ยาวตายุกํ อปริกฺขีณชวพลปรกฺกมโสภเมว หุตฺวา ติฏฺฐติฯ อนุฏฺฐานผลูปชีวิตาย น จ เนสํ กสิวณิชฺชาทิวเสน อาหารปริเยฏฺฐิวเสน ทุกฺขํ อตฺถิ, ตโต เอว น ทาสทาสิกมฺมกราทิปริคฺคโห อตฺถิ, น จ ตตฺถ สีตุณฺหฑํสมกสวาตาตปสรีสปวาฬาทิปริสฺสโย อตฺถิฯ