2. มหาวคฺโค

1. เวรญฺชสุตฺตวณฺณนา

[11] ทุติยสฺส ปฐเม เวรญฺชายํ วิหรตีติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.1) เอตฺถ เวรญฺชาติ ตสฺส นครสฺเสตํ อธิวจนํ, ตสฺสํ เวรญฺชายํฯ สมีปตฺเถ ภุมฺมวจนํฯ นเฬรุปุจิมนฺทมูเลติ เอตฺถ นเฬรุ นาม ยกฺโขฯ ปุจิมนฺโทติ นิมฺพรุกฺโขฯ มูลนฺติ สมีปํฯ อยญฺหิ มูล-สทฺโท ‘‘มูลานิ อุทฺธเรยฺย อนฺตมโส อุสีรนาฬิมตฺตานิปี’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 4.195) มูลมูเล ทิสฺสติฯ ‘‘โลโภ อกุสลมูล’’นฺติอาทีสุ (ที. นิ. 3.305; ปริ. 323) อสาธารณเหตุมฺหิฯ ‘‘ยาว มชฺฌนฺหิเก กาเล ฉายา ผรติ, นิวาเต ปณฺณานิ ปตนฺติ, เอตฺตาวตา รุกฺขมูล’’นฺติอาทีสุ (ปารา. 494) สมีเปฯ อิธ ปน สมีเป อธิปฺเปโต, ตสฺมา นเฬรุยกฺเขน อธิคฺคหิตสฺส ปุจิมนฺทสฺส สมีเปติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ โส กิร ปุจิมนฺโท รมณีโย ปาสาทิโก อเนเกสํ รุกฺขานํ อาธิปจฺจํ วิย กุรุมาโน ตสฺส นครสฺส อวิทูเร คมนาคมนสมฺปนฺเน ฐาเน อโหสิฯ อถ ภควา เวรญฺชํ คนฺตฺวา ปติรูเป ฐาเน วิหรนฺโต ตสฺส รุกฺขสฺส สมีเป เหฏฺฐาภาเค วิหาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เวรญฺชายํ วิหรติ นเฬรุปุจิมนฺทมูเล’’ติฯ

ปจฺจุฏฺฐานํ (สารตฺถ. ฏี. 1.2) นาม อาสนา วุฏฺฐานนฺติ อาห ‘‘นาสนา วุฏฺฐาตี’’ติฯ นิสินฺนาสนโต น วุฏฺฐหตีติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ชิณฺเณ…เป.… วโยอนุปฺปตฺเตติ อุปโยควจนํ อาสนา วุฏฺฐานกิริยาเปกฺขํ น โหติฯ ตสฺมา ‘‘ชิณฺเณ…เป.… วโยอนุปฺปตฺเต ทิสฺวา’’ติ อชฺฌาหารํ กตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อถ วา ปจฺจุคฺคมนกิริยาเปกฺขํ อุปโยควจนํ, ตสฺมา น ปจฺจุฏฺฐาตีติ อุฏฺฐาย ปจฺจุคฺคมนํ น กโรตีติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ปจฺจุคฺคมนมฺปิ หิ ปจฺจุฏฺฐานนฺติ วุจฺจติฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘อาจริยํ ปน ทูรโตว ทิสฺวา ปจฺจุฏฺฐาย ปจฺจุคฺคมนกรณํ ปจฺจุฏฺฐานํ นามา’’ติฯ นาสนา วุฏฺฐาตีติ อิมินา ปน ปจฺจุคฺคมนาภาวสฺส อุปลกฺขณมตฺตํ ทสฺสิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ วิภาวเน นาม อตฺเถติ ปกติวิภาวนสงฺขาเต อตฺเถฯ น อภิวาเทติ วาติ น อภิวาเทตพฺพนฺติ วา สลฺลกฺเขตีติ วุตฺตํ โหติฯ

ตํ อญฺญาณนฺติ ‘‘อยํ มม อภิวาทนาทีนิ กาตุํ อรหรูโป น โหตี’’ติ อชานนวเสน ปวตฺตํ อญฺญาณํฯ โอโลเกนฺโตติ ‘‘ทุกฺขํ โข อคารโว วิหรติ อปฺปติสฺโส, กิํ นุ โข อหํ สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา สกฺกเรยฺยํ ครุํ กเรยฺย’’นฺติอาทิสุตฺตวเสเนว (อ. นิ. 4.21) ญาณจกฺขุนา โอโลเกนฺโตฯ นิปจฺจการารหนฺติ ปณิปาตารหํฯ สมฺปติชาโตติ มุหุตฺตชาโต, ชาตสมนนฺตรเมวาติ วุตฺตํ โหติฯ อุตฺตเรน มุโขติ อุตฺตรทิสาภิมุโขฯ ‘‘สตฺตปทวีติหาเรน คนฺตฺวา สกลํ ทสสหสฺสิโลกธาตุํ โอโลเกสิ’’นฺติ อิทํ –

‘‘ธมฺมตา เอสา, ภิกฺขเว, สมฺปติชาโต โพธิสตฺโต สเมหิ ปาเทหิ ปติฏฺฐหิตฺวา อุตฺตราภิมุโข สตฺตปทวีติหาเรน คจฺฉติ, เสตมฺหิ ฉตฺเต อนุธาริยมาเน สพฺพา ทิสา วิโลเกติ, อาสภิญฺจ วาจํ ภาสตี’’ติ (ที. นิ. 2.31) –