6. วิโมกฺขสุตฺตวณฺณนา

[66] ฉฏฺเฐ (ที. นิ. ฏี. 2.129) เกนฏฺเฐนาติ เกน สภาเวนฯ สภาโว หิ ญาเณน ยาถาวโต อรณียโต ญาตพฺพโต ‘‘อตฺโถ’’ติ วุจฺจติ, โส เอว ตฺถ-การสฺส ฏฺฐ-การํ กตฺวา ‘‘อฏฺโฐ’’ติ วุตฺโตฯ อธิมุจฺจนฏฺเฐนาติ อธิกํ สวิเสสํ มุจฺจนฏฺเฐนฯ เอเตน สติปิ สพฺพสฺสปิ รูปาวจรชฺฌานสฺส วิกฺขมฺภนวเสน ปฏิปกฺขโต วิมุตฺตภาเว เยน ภาวนาวิเสเสน ตํ ฌานํ สาติสยํ ปฏิปกฺขโต วิมุจฺจิตฺวา ปวตฺตติ, โส ภาวนาวิเสโส ทีปิโตฯ ภวติ หิ สมานชาติยุตฺโตปิ ภาวนาวิเสเสน ปวตฺติอาการวิเสโสฯ ยถา ตํ สทฺธาวิมุตฺตโต ทิฏฺฐิปฺปตฺตสฺส, ตถา ปจฺจนีกธมฺเมหิ สุฏฺฐุ วิมุตฺตตาย เอว อนิคฺคหิตภาเวน นิราสงฺกตาย อภิรติวเสน สุฏฺฐุ อธิมุจฺจนฏฺเฐนปิ วิโมกฺโขฯ เตนาห ‘‘อารมฺมเณ จา’’ติอาทิฯ อยํ ปนตฺโถติ อยํ อธิมุจฺจนฏฺโฐ ปจฺฉิเม วิโมกฺเข นิโรเธ นตฺถิฯ เกวโล วิมุตฺตฏฺโฐ เอว ตตฺถ ลพฺภติ, ตํ สยเมว ปรโต วกฺขติฯ

รูปีติ เยนายํ สสนฺตติปริยาปนฺเนน รูเปน สมนฺนาคโต, ตํ ยสฺส ฌานสฺส เหตุภาเวน วิสิฏฺฐรูปํ โหติ, เยน วิสิฏฺเฐน รูเปน ‘‘รูปี’’ติ วุจฺเจยฺย รูปีสทฺทสฺส อติสยตฺถทีปนโต, ตเทว สสนฺตติปริยาปนฺนรูปสฺส วเสน ปฏิลทฺธชฺฌานํ อิธ ปรมตฺถโต รูปิภาวสาธกนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตนาห ‘‘อชฺฌตฺต’’นฺติอาทิฯ รูปชฺฌานํ รูปํ อุตฺตรปทโลเปนฯ รูปานีติ ปเนตฺถ ปุริมปทโลโป ทฏฺฐพฺโพฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นีลกสิณาทีนิ รูปานี’’ติฯ รูเป กสิณรูเป สญฺญา รูปสญฺญา , สา เอตสฺส อตฺถีติ รูปสญฺญี, สญฺญาสีเสน ฌานํ วทติฯ ตปฺปฏิปกฺเขน อรูปสญฺญีฯ เตนาห ‘‘อชฺฌตฺตํ น รูปสญฺญี’’ติอาทิฯ

อนฺโต อปฺปนายํ ‘‘สุภ’’นฺติ อาโภโค นตฺถีติ อิมินา ปุพฺพาโภควเสน ตถา อธิมุตฺติ สิยาติ ทสฺเสติฯ เอวญฺเหตฺถ ตถาวตฺตพฺพตาปตฺติโจทนา อนวฏฺฐานา โหติฯ ยสฺมา สุวิสุทฺเธสุ นีลาทีสุ วณฺณกสิเณสุ ตตฺถ กตาธิการานํ อภิรติวเสน สุฏฺฐุ อธิมุจฺจนฏฺโฐ สมฺภวติ, ตสฺมา อฏฺฐกถายํ ตถา ตติโย วิโมกฺโข สํวณฺณิโตฯ ยสฺมา ปน เมตฺตาทิวเสน ปวตฺตมานา ภาวนา สตฺเต อปฺปฏิกูลโต ทหนฺติ, เต สุภโต อธิมุจฺจิตฺวา ปวตฺตติ, ตสฺมา ปฏิสมฺภิทามคฺเค (ปฏิ. ม. 1.212-213) พฺรหฺมวิหารภาวนา ‘‘สุภวิโมกฺโข’’ติ วุตฺตาฯ ตยิทํ อุภยมฺปิ เตน เตน ปริยาเยน วุตฺตตฺตา น วิรุชฺฌตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

สพฺพโสติ อนวเสสโตฯ น หิ จตุนฺนํ อรูปกฺขนฺธานํ เอกเทโสปิ ตตฺถ อวสิสฺสติฯ วิสฺสฏฺฐตฺตาติ ยถาปริจฺฉินฺนกาเล นิโรธิตตฺตาฯ อุตฺตโม วิโมกฺโข นาม อริเยเหว สมาปชฺชิตพฺพโต อริยผลปริโยสานตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิพฺพานปฺปตฺติภาวโต จฯ

วิโมกฺขสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อนริยโวหารสุตฺตวณฺณนา

[67] สตฺตเม อนริยานํ ลามกานํ โวหาโร อนริยโวหาโรฯ ทิฏฺฐวาทิตาติ ทิฏฺฐํ มยาติ เอวํ วาทิตาฯ เอวํ เสเสสุปิฯ เอตฺถ จ ตํตํสมุฏฺฐาปกเจตนาวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เตนาห ‘‘ยาหิ เจตนาหี’’ติอาทิฯ

อนริยโวหารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ