5-42. สงฺคารวสุตฺตาทิวณฺณนา

[117-154] ปญฺจเม อปฺปกาติ โถกา, น พหูฯ อถายํ อิตรา ปชาติ ยา ปนายํ อวเสสา ปชา สกฺกายทิฏฺฐิตีรเมว อนุธาวติ, อยเมว พหุตราติ อตฺโถฯ สมฺมทกฺขาเตติ สมฺมา อกฺขาเต สุกถิเตฯ ธมฺเมติ ตว เทสนาธมฺเมฯ ธมฺมานุวตฺติโนติ ตํ ธมฺมํ สุตฺวา ตทนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ปูเรตฺวา มคฺคผลสจฺฉิกรเณน ธมฺมานุวตฺติโนฯ มจฺจุโน ฐานภูตนฺติ กิเลสมารสงฺขาตสฺส มจฺจุโน นิวาสฏฺฐานภูตํฯ สุทุตฺตรํ ตริตฺวา ปารเมสฺสนฺตีติ เย ชนา ธมฺมานุวตฺติโน, เต เอตํ สุทุตฺตรํ ทุรติกฺกมํ มารเธยฺยํ ตริตฺวา อติกฺกมิตฺวา นิพฺพานปารํ คมิสฺสนฺติฯ

กณฺหํ ธมฺมํ วิปฺปหายาติ กายทุจฺจริตาทิเภทํ อกุสลํ ธมฺมํ ชหิตฺวาฯ สุกฺกํ ภาเวถาติ ปณฺฑิโต ภิกฺขุ อภินิกฺขมนโต ปฏฺฐาย ยาว อรหตฺตมคฺคา กายสุจริตาทิเภทํ สุกฺกํ ธมฺมํ ภาเวยฺยฯ โอกา อโนกมาคมฺมาติ โอกํ วุจฺจติ อาลโย, อโนกํ วุจฺจติ อนาลโยฯ อาลยโต นิกฺขมิตฺวา อนาลยสงฺขาตํ นิพฺพานํ ปฏิจฺจ อารพฺภฯ

ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺยาติ ยสฺมิํ อนาลยสงฺขาเต วิเวเก นิพฺพาเน อิเมหิ สตฺเตหิ ทุรภิรมํ, ตตฺราภิรติมิจฺเฉยฺยฯ ทุวิเธปิ กาเมติ วตฺถุกามกิเลสกาเมฯ จิตฺตกฺเลเสหีติ ปญฺจหิ นีวรเณหิ อตฺตานํ ปริโยทเปยฺย โวทาเปยฺย, ปริโสเธยฺยาติ อตฺโถฯ

สมฺโพธิยงฺเคสูติ สมฺโพชฺฌงฺเคสุฯ สมฺมา จิตฺตํ สุภาวิตนฺติ สมฺมา เหตุนา นเยน จิตฺตํ สุฏฺฐุ ภาวิตํ วฑฺฒิตํฯ ชุติมนฺโตติ อานุภาววนฺโต, อรหตฺตมคฺคญาณชุติยา ขนฺธาทิเภเท ธมฺเม โชเตตฺวา ฐิตาติ อตฺโถฯ เต โลเก ปรินิพฺพุตาติ เต อิมสฺมิํ ขนฺธาทิโลเก ปรินิพฺพุตา นาม อรหตฺตปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย กิเลสวฏฺฏสฺส เขปิตตฺตา สอุปาทิเสเสน, จริมจิตฺตนิโรเธน ขนฺธวฏฺฏสฺส เขปิตตฺตา อนุปาทิเสเสน จาติ ทฺวีหิ ปรินิพฺพาเนหิ ปรินิพฺพุตา, อนุปาทาโน วิย ปทีโป อปณฺณตฺติกภาวํ คตาติ อตฺโถฯ

อิโต ปรํ ยาว ตติโย ปณฺณาสโก, ตาว อุตฺตานตฺถเมวฯ

สงฺคารวสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

4. จตุตฺถปณฺณาสกํ

[155-166] จตุตฺถสฺส ปฐมวคฺโค อุตฺตานตฺโถเยวฯ

1-44. พฺราหฺมณปจฺโจโรหณีสุตฺตาทิวณฺณนา

[167-210] ทุติเย จ ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ ทสเม ปจฺฉาภูมิวาสิโนติ ปจฺจนฺตเทสวาสิโนฯ เสวาลมาลิกาติ ปาโตว อุทกํ โอโรหิตฺวา เสวาลญฺเจว อุปฺปลาทีนิ จ คเหตฺวา อตฺตโน อุทกสุทฺธิกภาวชานนตฺถญฺเจว ‘‘โลกสฺส จ อุทเกน สุทฺธิ โหตี’’ติ อิมสฺส อตฺถสฺส ชานนตฺถญฺจ มาลํ กตฺวา ปิลนฺธนกาฯ อุทโกโรหกาติ ปาโต มชฺฌนฺเห สายนฺเห จ อุทกโอโรหณกาฯ เตนาห ‘‘สายตติยกํ อุทโกโรหณานุโยคมนุยุตฺตา’’ติฯ เอกาทสมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ จตุตฺเถ ปณฺณาสเก นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

พฺราหฺมณปจฺโจโรหณีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุตฺถปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

(21) 1. กรชกายวคฺโค

1-536. ปฐมนิรยสคฺคสุตฺตาทิวณฺณนา

[211-746] ปญฺจมสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ นวเม ยสฺมิํ สนฺตาเน กามาวจรกมฺมํ มหคฺคตกมฺมญฺจ กตูปจิตํ วิปากทาเน ลทฺธาวสรํ หุตฺวา ฐิตํ, เตสุ กามาวจรกมฺมํ อิตรํ นีหริตฺวา สยํ ตตฺถ ฐตฺวา อตฺตโน วิปากํ ทาตุํ น สกฺโกติ, มหคฺคตกมฺมเมว ปน อิตรํ ปฏิพาหิตฺวา อตฺตโน วิปากํ ทาตุํ สกฺโกติ ครุภาวโตฯ เตนาห ‘‘ตํ มโหโฆ ปริตฺตํ อุทกํ วิยา’’ติอาทิฯ อิโต ปรํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ปฐมนิรยสคฺคสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ มโนรถปูรณิยา องฺคุตฺตรนิกาย-อฏฺฐกถาย

ทสกนิปาตวณฺณนาย อนุตฺตานตฺถทีปนา สมตฺตาฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

องฺคุตฺตรนิกาเย

เอกาทสกนิปาต-ฏีกา