เมนู

วฏฺฏิสฺสติ เอตฺตาวตา ปุริสภาโค เอส, อิโต ปฏฺฐาย คาถํ มา วทีติฯ ราชา ตเถว สณฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นาฬิโกทนปรมตาย สณฺฐาสี’’ติฯ รตฺตญฺญุตาย วฑฺฒิตํ สีลํ อสฺส อตฺถีติ วฑฺฒิตสีโลฯ อโปถุชฺชนิเกหิ สีเลหีติ จตุปาริสุทฺธิสีเลหิ สีลํ อริยํ สุทฺธํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อริยสีโล’’ติฯ ตเทกํ อนวชฺชฏฺเฐน กุสลํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘กุสลสีโล’’ติฯ

ทุติยโกสลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อุปาลิวคฺโค

1. อุปาลิสุตฺตวณฺณนา

[31] จตุตฺถสฺส ปฐเม อตฺถวเสติ วุทฺธิวิเสเส, สิกฺขาปทปญฺญตฺติเหตุ อธิคมนีเย หิตวิเสเสติ อตฺโถฯ อตฺโถเยว วา อตฺถวโส, ทส อตฺเถ ทส การณานีติ วุตฺตํ โหติฯ อถ วา อตฺโถ ผลํ ตทธีนวุตฺติตาย วโส เอตสฺสาติ อตฺถวโส, เหตูติ เอวมฺเปตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘เย มม โสตพฺพํ สทฺทหาตพฺพํ มญฺญิสฺสนฺติ, เตสํ ตํ อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘โย จ ตถาคตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉติ, ตสฺส ตํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตตี’’ติ วุตฺตํฯ อสมฺปฏิจฺฉเน อาทีนวนฺติ ภทฺทาลิสุตฺเต วิย อสมฺปฏิจฺฉเน อาทีนวํ ทสฺเสตฺวาฯ สุขวิหาราภาเว สหชีวมานสฺส อภาวโต สหชีวิตาปิ สุขวิหาโรว วุตฺโตฯ สุขวิหาโร นาม จตุนฺนํ อิริยาปถวิหารานํ ผาสุตาฯ

มงฺกุตนฺติ นิตฺเตชตํฯ ธมฺเมนาติอาทีสุ ธมฺโมติ ภูตํ วตฺถุฯ วินโยติ โจทนา เจว สารณา จฯ สตฺถุสาสนนฺติ ญตฺติสมฺปทา เจว อนุสฺสาวนสมฺปทา จฯ

ปิยสีลานนฺติ สิกฺขากามานํฯ เตสญฺหิ สีลํ ปิยํ โหติฯ เตเนวาห ‘‘สิกฺขาตฺตยปาริปูริยา ฆฏมานา’’ติฯ

สนฺทิทฺธมนาติ สํสยํ อาปชฺชมนา อุพฺพฬฺหา โหนฺตีติ ปีฬิตา โหนฺติฯ สงฺฆกมฺมานีติ สติปิ อุโปสถปวารณานํ สงฺฆกมฺมภาเว โคพลีพทฺทญาเยน อุโปสถํ ปวารณญฺจ ฐเปตฺวา อุปสมฺปทาทิเสสสงฺฆกมฺมานํ คหณํ เวทิตพฺพํฯ สมคฺคานํ ภาโว สามคฺคี

‘‘นาหํ, จุนฺท, ทิฏฺฐธมฺมิกานํเยว อาสวานํ สํวราย ธมฺมํ เทเสมี’’ติ (ที. นิ. 3.182) เอตฺถ วิวาทมูลภูตา กิเลสา อาสวาติ อาคตาฯ

‘‘เยน เทวูปปตฺยสฺส, คนฺธพฺโพ วา วิหงฺคโม;

ยกฺขตฺตํ เยน คจฺเฉยฺยํ, มนุสฺสตฺตญฺจ อพฺพเช;

เต มยฺหํ อาสวา ขีณา, วิทฺธสฺตา วินฬีกตา’’ติฯ (อ. นิ. 4.36) –

เอตฺถ เตภูมกํ กมฺมํ อวเสสา จ อกุสลา ธมฺมาฯ อิธ ปน ปรูปวาทวิปฺปฏิสารวธพนฺธาทโย เจว อปายทุกฺขภูตา จ นานปฺปการา อุปทฺทวา อาสวาติ อาห ‘‘อสํวเร ฐิเตน ตสฺมิํเยว อตฺตภาเว ปตฺตพฺพา’’ติอาทิฯ ยทิ หิ ภควา สิกฺขาปทํ น จ ปญฺญเปยฺย, ตโต อสทฺธมฺมปฺปฏิเสวนอทินฺนาทานปาณาติปาตาทิเหตุ เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ ปรูปวาทาทโย ทิฏฺฐธมฺมิกา นานปฺปการา อนตฺถา, เย จ ตนฺนิมิตฺตเมว นิรยาทีสุ นิพฺพตฺตสฺส ปญฺจวิธพนฺธนกมฺมการณาทิวเสน มหาทุกฺขานุภวนปฺปการา อนตฺถา, เต สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ ‘‘ทิฏฺฐธมฺมิกานํ อาสวานํ สํวราย สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตายา’’ติฯ ทิฏฺฐธมฺโม วุจฺจติ ปจฺจกฺโข อตฺตภาโว, ตตฺถ ภวา ทิฏฺฐธมฺมิกาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺมิํเยว อตฺตภาเว ปตฺตพฺพา’’ติฯ สมฺมุขา ครหนํ อกิตฺติ, ปรมฺมุขา ครหนํ อยโสฯ อถ วา สมฺมุขา ปรมฺมุขา ครหนํ อกิตฺติ, ปริวารหานิ อยโสติ เวทิตพฺพํฯ อาคมนมคฺคถกนายาติ อาคมนทฺวารปิทหนตฺถายฯ สมฺปเรตพฺพโต เปจฺจ คนฺตพฺพโต สมฺปราโย, ปรโลโกติ อาห ‘‘สมฺปราเย นรกาทีสู’’ติฯ

เมถุนาทีนิ รชฺชนฏฺฐานานิฯ ปาณาติปาตาทีนิ ทุสฺสนฏฺฐานานิ

สํวรวินโยติ สีลสํวโร, สติสํวโร, ญาณสํวโร, ขนฺติสํวโร, วีริยสํวโรติ ปญฺจวิโธ สํวโรฯ

ยถาสกํ สํวริตพฺพานํ วิเนตพฺพานญฺจ กายทุจฺจริตาทีนํ สํวรณโต สํวโร, วินยนโต วินโยติ วุจฺจติ ปหานวินโยติ ตทงฺคปฺปหานํ วิกฺขมฺภนปฺปหานํ, สมุจฺเฉทปฺปหานํ, ปฏิปสฺสทฺธิปฺปหานํ, นิสฺสรณปฺปหานนฺติ ปญฺจวิธํ ปหานํ ยสฺมา จาคฏฺเฐน ปหานํ, วินยฏฺเฐน วินโย, ตสฺมา ‘‘ปหานวินโย’’ติ วุจฺจติฯ สมถวินโยติ สตฺต อธิกรณสมถาฯ ปญฺญตฺติวินโยติ สิกฺขาปทเมวฯ สิกฺขาปทปญฺญตฺติยา หิ วิชฺชมานาย เอว สิกฺขาปทสมฺภวโต ปญฺญตฺติวินโยปิ สิกฺขาปทปญฺญตฺติยา อนุคฺคหิโต โหติฯ เสสเมตฺถ วุตฺตตฺถเมวฯ

อุปาลิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปาลิวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อกฺโกสวคฺโค

1-8. วิวาทสุตฺตาทิวณฺณนา

[41-48] ปญฺจมสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ ฉฏฺเฐ ขณภงฺคุรตาย น นิจฺจา น ธุวาติ อนิจฺจาฯ ตโต เอว ปณฺฑิเตหิ น อิจฺจา น อุปคนฺตพฺพาติปิ อนิจฺจาฯ สฺวายํ เนสํ อนิจฺจฏฺโฐ อุทยวยปริจฺฉินฺนตาย เวทิตพฺโพติ อาห ‘‘หุตฺวา อภาวิโน’’ติ, อุปฺปชฺชิตฺวา วินสฺสกาติ อตฺโถฯ สารรหิตาติ นิจฺจสารธุวสารอตฺตสารวิรหิตาฯ มุสาติ วิสํวาทนฏฺเฐน มุสา, เอกํเสน อสุภาทิสภาวา เต พาลานํ สุภาทิภาเวน อุปฏฺฐหนฺติ, สุภาทิคฺคหณสฺส ปจฺจยภาเวน สตฺเต วิสํวาเทนฺติฯ เตนาห ‘‘นิจฺจสุภสุขา วิยา’’ติอาทิฯ น ปสฺสนสภาวาติ ขณปภงฺคุรตาอิตฺตรปจฺจุปฏฺฐานตาย ทิสฺสมานา วิย หุตฺวา อทสฺสนปกติกาฯ เอเต หิ เขตฺตํ วิย วตฺถุ วิย หิรญฺญสุวณฺณํ วิย จ ปญฺญายิตฺวาปิ กติปาเหเนว สุปินเก ทิฏฺฐา วิย น ปญฺญายนฺติฯ สตฺตมฏฺฐมานิ สุวิญฺเญยฺยานิฯ

วิวาทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ