เอกเทเส อฏฺฐตฺวา อนวเสสผรณํ ปมาณสฺส อคฺคหณโต อปฺปมาณํฯ เตเนว หิ เนสํ กสิณสมญฺญาฯ ตถา จาห ‘‘ตญฺหี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เจตสา ผรนฺโตติ ภาวนาจิตฺเตน อารมฺมณํ กโรนฺโตฯ ภาวนาจิตฺตญฺหิ กสิณํ ปริตฺตํ วา วิปุลํ วา สกลเมว มนสิ กโรติ, น เอกเทสํฯ กสิณุคฺฆาฏิมากาเส ปวตฺตวิญฺญาณํ ผรณอปฺปมาณวเสน วิญฺญาณกสิณนฺติ วุตฺตํฯ ตถา หิ ตํ วิญฺญาณนฺติ วุจฺจติฯ กสิณวเสนาติ อุคฺฆาฏิตกสิณวเสน กสิณุคฺฆาฏิมากาเส อุทฺธํอโธติริยตา เวทิตพฺพาฯ ยตฺตกญฺหิ ฐานํ กสิณํ ปสาริตํ, ตตฺตกํ อากาสภาวนาวเสน อากาสํ โหตีติฯ เอวํ ยตฺตกํ ฐานํ อากาสํ หุตฺวา อุปฏฺฐิตํ, ตตฺตกํ สกลเมว ผริตฺวา วิญฺญาณสฺส ปวตฺตนโต อาคมนวเสน วิญฺญาณกสิเณปิ อุทฺธํอโธติริยตา วุตฺตาติ อาห ‘‘กสิณุคฺฆาฏิมากาสวเสน ตตฺถ ปวตฺตวิญฺญาเณ อุทฺธํอโธติริยตา เวทิตพฺพา’’ติฯ

กสิณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กาฬีสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ อตฺถสฺส ปตฺตินฺติ เอกนฺตโต หิตานุปฺปตฺติํฯ หทยสฺส สนฺตินฺติ ปรมจิตฺตูปสมํฯ กิเลสเสนนฺติ กามคุณสงฺขาตํ ปฐมํ กิเลสเสนํฯ สา หิ กิเลสเสนา อจฺฉราสงฺฆาตสภาวาปิ ปฏิปตฺถยมานา ปิยายิตพฺพอิจฺฉิตพฺพรูปสภาวโต ปิยรูปสาตรูปา นาม อตฺตโน กิจฺจวเสนฯ อหํ เอโกว ฌายนฺโตติ อหํ คณสงฺคณิกาย กิเลสสงฺคณิกาย จ อภาวโต เอโก อสหาโย ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน ฌายนฺโตฯ อนุพุชฺฌินฺติ อนุกฺกเมน มคฺคปฏิปาฏิยา พุชฺฌิํ ปฏิวิชฺฌิํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ปิยรูปํ สาตรูปํ เสนํ ชินิตฺวา อหํ เอโกว ฌายนฺโต ‘‘อตฺถสฺส ปตฺติํ หทยสฺส สนฺติ’’นฺติ สงฺขํ คตํ อรหตฺตสุขํ ปฏิวิชฺฌิํ, ตสฺมา ชเนน มิตฺตสนฺถวํ น กโรมิ, เตเนว จ เม การเณน เกนจิ สทฺธิํ สกฺขี น สมฺปชฺชตีติฯ อตฺถาภินิพฺพตฺเตสุนฺติ อิติสทฺทโลเปนายํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘อตฺโถติ คเหตฺวา’’ติฯ

กาฬีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปฐมมหาปญฺหสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม วุจฺเจถาติ วุจฺเจยฺยฯ ทุติยปเทปีติ ‘‘อนุสาสนิยา วา อนุสาสนิ’’นฺติ เอวํ ทุติยวากฺเยปิฯ เต กิร ภิกฺขูฯ น เจว สมฺปายิสฺสนฺตีติ น เจว สมฺมเทว ปกาเรหิ คเหสฺสนฺติ ญาเปสฺสนฺติฯ เตนาห ‘‘สมฺปาเทตฺวา กเถตุํ น สกฺขิสฺสนฺตี’’ติฯ ยสฺมา อวิสเย ปญฺหํ ปุจฺฉิตา โหนฺติ, ตสฺมา วิฆาตํ อาปชฺชิสฺสนฺตีติ โยชนาฯ อญฺญถา อาราธนํ นาม นตฺถีติ อิมินา สปจฺจยนามรูปานํ ยาถาวโต อวโพโธ เอว อิโต พาหิรกานํ นตฺถิ, กุโต ปเวทนาติ ทสฺเสติฯ อาราธนนฺติ ยาถาวปเวทเนน จิตฺตสฺส ปริโตสนํฯ

เอโก ปญฺโหติ เอโก ปญฺหมคฺโค, เอกํ ปญฺหคเวสนนฺติ อตฺโถฯ เอโก อุทฺเทโสติ เอกํ อุทฺทิสนํ อตฺถสฺส สํขิตฺตวจนํฯ เวยฺยากรณนฺติ นิทฺทิสนํ อตฺถสฺส วิวริตฺวา กถนํฯ เหตุนาติ ‘‘อนฺตวนฺตโต อนจฺจนฺติกโต ตาวกาลิกโต นิจฺจปฺปฏิกฺเขปโต’’ติ เอวมาทินา นเยน ยถา อิเม สงฺขารา เอตรหิ, เอวํ อตีเต อนาคเต จ อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมาติ อตีตานาคเตสุ นเยนฯ

สพฺเพ สตฺตาติ อนวเสสา สตฺตาฯ เต ปน ภวเภทโต สงฺเขเปเนว ภินฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘กามภวาทีสู’’ติอาทิมาห ฯ พฺยธิกรณานมฺปิ พาหิรตฺถสมาโส โหติ ยถา ‘‘อุรสิโลโม’’ติ อาห ‘‘อาหารโต ฐิติ เอเตสนฺติ อาหารฏฺฐิติกา’’ติฯ ติฏฺฐติ เอเตนาติ วา ฐิติ, อาหาโร ฐิติ เอเตสนฺติ อาหารฏฺฐิติกาติ เอวํ วา เอตฺถ สมาสวิคฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อาหารฏฺฐิติกาติ ปจฺจยฏฺฐิติกา, ปจฺจยายตฺตวุตฺติกาติ อตฺโถฯ ปจฺจยตฺโถ เหตฺถ อาหารสทฺโท ‘‘อยมาหาโร อนุปฺปนฺนสฺส วา กามจฺฉนฺทสฺส อุปฺปาทายา’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 4.232) วิยฯ เอวญฺหิ ‘‘สพฺเพ สตฺตา’’ติ อิมินา อสญฺญสตฺตา ปริคฺคหิตา โหนฺติฯ สา ปนายํ อาหารฏฺฐิติกตา นิปฺปริยายโต สงฺขารธมฺโมฯ เตนาหุ อฏฺฐกถาจริยา ‘‘อาหารฏฺฐิติกาติ อาคตฏฺฐาเน สงฺขารโลโก เวทิตพฺโพ’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.1 เวรญฺชกณฺฑวณฺณนา; วิสุทฺธิ. 1.136)ฯ ยทิ เอวํ ‘‘สพฺเพ สตฺตา’’ติ อิทํ กถนฺติ? ปุคฺคลาธิฏฺฐานเทสนาติ นายํ โทโสฯ