เมนู

อุทกํ ปาเตตฺวา เทนฺตีติ ทฺวาเร ฐิตสฺเสว พฺราหฺมณสฺส หตฺเถ อุทกํ อาสิญฺจนฺตา ‘‘อิทํ เต, พฺราหฺมณ, ภริยํ โปสาปนตฺถาย เทมา’’ติ วตฺวา เทนฺติฯ กสฺมา ปน เต เอวํ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวาปิ ทารํ ปริเยสนฺติ, น ยาวชีวํ พฺรหฺมจาริโน โหนฺตีติ? มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสนฯ เตสญฺหี เอวํ ทิฏฺฐิ โหติ ‘‘โย ปุตฺตํ น อุปฺปาเทติ, โส กุลวํสจฺเฉทกโร โหติ, ตโต นิรเย ปจฺจตี’’ติฯ จตฺตาโร กิร อภายิตพฺพํ ภายนฺติ คณฺฑุปฺปาทโก, กิกี, โกนฺตินี, พฺราหฺมโณติฯ คณฺฑุปฺปาทา กิร มหาปถวิยา ขยนภเยน มตฺตโภชนา โหนฺติ, น พหุํ มตฺติกํ ขาทนฺติฯ กิกี สกุณิกา อากาสปตนภเยน อณฺฑสฺส อุปริ อุตฺตานา เสติฯ โกนฺตินี สกุณี ปถวีกมฺปนภเยน ปาเทหิ ภูมิํ น สุฏฺฐุ อกฺกมติฯ พฺราหฺมณา กุลวํสูปจฺเฉทภเยน ทารํ ปริเยสนฺติฯ อาหุ เจตฺถ –

‘‘คณฺฑุปฺปาโท กิกี เจว, โกนฺตี พฺราหฺมณธมฺมิโก;

เอเต อภยํ ภายนฺติ, สมฺมูฬฺหา จตุโร ชนา’’ติฯ (สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.293);

เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

โทณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา

[193] ตติเย (สํ. นิ. ฏี. 2.5.236) ปฐมญฺเญวาติ ปุเรตรํเยว, อสชฺฌายกตานํ มนฺตานํ อปฺปฏิภานํ ปเคว ปฐมํเยว สิทฺธํ, ตตฺถ วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ปริยุฏฺฐานํ นาม อภิภโว คหณนฺติ อาห ‘‘กามราคปริยุฏฺฐิเตนาติ กามราคคฺคหิเตนา’’ติฯ วิกฺขมฺเภติ อปเนตีติ วิกฺขมฺภนํ, ปฏิปกฺขโต นิสฺสรติ เอเตนาติ นิสฺสรณํฯ วิกฺขมฺภนญฺจ ตํ นิสฺสรณญฺจาติ วิกฺขมฺภนนิสฺสรณํฯ เตนาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อตฺตนา อรณีโย ปตฺตพฺโพ อตฺโถ อตฺตตฺโถฯ ตถา ปรตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

‘‘อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหตี’’ติอาทีสุ (ปฏิ. ม. 1.52) พฺยาปาทาทีนํ อนาคตตฺตา พฺยาปาทวาเร ตทงฺคนิสฺสรณํ น คหิตํฯ กิญฺจาปิ น คหิตํ, ปฏิสงฺขานวเสน ตสฺส วิโนเทตพฺพตาย ตทงฺคนิสฺสรณมฺปิ ลพฺภเตวาติ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ

อาโลกสญฺญา อุปจารปฺปตฺตา วา อปฺปนาปฺปตฺตา วาฯ โย โกจิ กสิณชฺฌานาทิเภโท สมโถฯ ธมฺมววตฺถานํ อุปจารปฺปนาปฺปตฺตวเสน คเหตพฺพํฯ

กุธิโตติ ตตฺโตฯ อุสฺสูรกชาโตติ ตสฺเสว กุธิตภาวสฺส อุสฺสูรกํ อจฺจุณฺหตํ ปตฺโตฯ เตนาห ‘‘อุสุมกชาโต’’ติฯ ติลพีชกาทิเภเทนาติ ติลพีชกณฺณิกเกสราทิเภเทน เสวาเลนฯ ปณเกนาติ อุทกปิจฺฉิลฺเลนฯ อปฺปสนฺโน อากุลตายฯ อสนฺนิสินฺโน กลลุปฺปตฺติยาฯ อนาโลกฏฺฐาเนติ อาโลกรหิเต ฐาเนฯ

สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. การณปาลีสุตฺตวณฺณนา

[194] จตุตฺเถ ปณฺฑิโต มญฺเญติ เอตฺถ มญฺเญติ อิทํ ‘‘มญฺญตี’’ติ อิมินา สมานตฺถํ นิปาตปทํฯ ตสฺส อิติ-สทฺทํ อาเนตฺวา อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปณฺฑิโตติ มญฺญตี’’ติ อาหฯ อนุมติปุจฺฉาวเสน เจตํ วุตฺตํฯ เตเนวาห ‘‘อุทาหุ โน’’ติฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญติ ภวํ ปิงฺคิยานี สมณสฺส โคตมสฺส ปญฺญาเวยฺยตฺติย’’นฺติ วุตฺตเมวตฺถํ ปุน คณฺหนฺโต ‘‘ปณฺฑิโต มญฺเญ’’ติ อาห, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ภวํ ปิงฺคิยานี สมณํ โคตมํ ปณฺฑิโตติ มญฺญติ อุทาหุ โน’’ติ, ยถา เต ขเมยฺย, ตถา นํ กเถหีติ อธิปฺปาโยฯ อหํ โก นาม, มม อวิสโย เอโสติ ทสฺเสติฯ โก จาติ เหตุนิสฺสกฺเก ปจฺจตฺตวจนนฺติ อาห ‘‘กุโต จา’’ติฯ ตถา จาห ‘‘เกน การเณน ชานิสฺสามี’’ติ, เยน การเณน สมณสฺส โคตมสฺส ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ ชาเนยฺยํ , ตํ การณํ มยิ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ พุทฺโธเยว ภเวยฺย อพุทฺธสฺส สพฺพถา พุทฺธญาณานุภาวํ ชานิตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตาติฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘อปฺปมตฺตกํ ปเนตํ, ภิกฺขเว, โอรมตฺตกํ สีลมตฺตกํ, เยน ปุถุชฺชโน ตถาคตสฺส วณฺณํ วทมาโน วเทยฺย (ที. นิ. 1.7)ฯ อตฺถิ, ภิกฺขเว, อญฺเญว ธมฺมา คมฺภีรา ทุทฺทสา ทุรนุโพธา…เป.… เยหิ ตถาคตสฺส ยถาภูตํ วณฺณํ สมฺมา วทมาโน วเทยฺยา’’ติ (ที. นิ. 1.28) จฯ เอตฺถาติ ‘‘โสปิ นูนสฺส ตาทิโส’’ติ เอตสฺมิํ ปเทฯ