เมนู

7. ภาวนาสุตฺตวณฺณนา

[71] สตฺตเม อตฺถสฺส อสาธิกา ‘‘ภาวนํ อนนุยุตฺตสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ สมฺภาวนตฺเถติ ‘‘อปิ นาม เอวํ สิยา’’ติ วิกปฺปนตฺโถ สมฺภาวนตฺโถฯ เอวญฺหิ โลเก สิลิฏฺฐวจนํ โหตีติ เอกเมว สงฺขํ อวตฺวา อปราย สงฺขาย สทฺธิํ วจนํ โลเก สิลิฏฺฐวจนํ โหติ ยถา ‘‘ทฺเว วา ตีณิ วา อุทกผุสิตานี’’ติฯ สมฺมา อธิสยิตานีติ ปาทาทีหิ อตฺตนา เนสํ กิญฺจิ อุปฆาตํ อกโรนฺติยา พหิวาตาทิปริสฺสยปริหรณตฺถํ สมฺมเทว อุปริ สยิตานิฯ อุปริอตฺโถ เหตฺถ อธิ-สทฺโทฯ อุตุํ คณฺหาเปนฺติยาติ เตสํ อลฺลสิเนหปริยาทานตฺถํ อตฺตโน กายุสฺมาวเสน อุตุํ คณฺหาเปนฺติยาฯ เตนาห ‘‘อุสฺมีกตานี’’ติฯ สมฺมา ปริภาวิตานีติ สมฺมเทว สพฺพโส กุกฺกุฏวาสนาย วาสิตานิฯ เตนาห ‘‘กุกฺกุฏคนฺธํ คาหาปิตานี’’ติฯ เอตฺถ จ สมฺมาปริเสทนํ กุกฺกุฏคนฺธปริภาวนญฺจ สมฺมาอธิสยนสมฺมาปริเสทนนิปฺผตฺติยา อานุภาวนิปฺผาทิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ สมฺมาอธิสยเนเนว หิ อิตรทฺวยํ อิชฺฌติฯ น หิ สมฺมาอธิสยนโต วิสุํ สมฺมาปริเสทนสฺส สมฺมาปริภาวนสฺส จ การณํ อตฺถิฯ เตน ปน สทฺธิํเยว อิตเรสํ ทฺวินฺนมฺปิ อิชฺฌนโต วุตฺตํฯ

ติวิธกิริยากรเณนาติ สมฺมาอธิสยนาทิติวิธกิริยากรเณนาติ อตฺโถฯ กิญฺจาปิ ‘‘เอวํ อโห วต เม’’ติอาทินา น อิจฺฉา อุปฺปชฺเชยฺย การณสฺส ปน สมฺปาทิตตฺตา, อถ โข ภพฺพาว เต อภินิพฺภิชฺชิตุนฺติ โยชนาฯ กสฺมา ภพฺพาติ อาห ‘‘เต หิ ยสฺมา ตายา’’ติอาทิฯ สยมฺปีติ อณฺฑานิฯ ปริณามนฺติ ปริปากํ พหินิกฺขมนโยคฺยตํฯ ยถา กปาลสฺส ตนุตา อาโลกสฺส อนฺโต ปญฺญายมานสฺส การณํ, ตถา กปาลสฺส ตนุตาย นขสิขามุขตุณฺฑกานํ ขรตาย จ อลฺลสิเนหปริยาทานํ การณวจนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตสฺมาติ อาโลกสฺส อนฺโต ปญฺญายมานโต สยญฺจ ปริปากคตตฺตาฯ

โอปมฺมสมฺปฏิปาทนนฺติ โอปมฺมตฺถสฺส อุปเมยฺเยน สมฺมเทว ปฏิปาทนํฯ นฺติ โอปมฺมสมฺปฏิปาทนํฯ เอวนฺติ อิทานิ วุจฺจมานากาเรนฯ อตฺเถนาติ อุปเมยฺยตฺเถน สํสนฺเทตฺวา สห โยเชตฺวาฯ สมฺปาทเนน สมฺปยุตฺตธมฺมวเสน ญาณสฺส ติกฺขภาโว เวทิตพฺโพฯ ญาณสฺส หิ สภาวโต สติเนปกฺกโต จ ติกฺขภาโว, สมาธิวเสน ขรภาโว, สทฺธาวเสน วิปฺปสนฺนภาโวฯ ปริณามกาโลติ พลววิปสฺสนากาโลฯ

วฑฺฒิกาโลติ วุฏฺฐานคามินิวิปสฺสนากาโลฯ อนุโลมฏฺฐานิยา หิ วิปสฺสนา คหิตคพฺภา นาม ตทา มคฺคคพฺภสฺส คหิตตฺตาฯ ตชฺชาติกนฺติ ตสฺส วิปสฺสนานุโยคสฺส อนุรูปํฯ สตฺถาปิ อวิชฺชณฺฑโกสํ ปหรติ, เทสนาปิ วิเนยฺยสนฺตานคตํ อวิชฺชณฺฑโกสํ ปหรติ, ยถาฐาเน ฐาตุํ น เทติฯ

โอลมฺพกสงฺขาตนฺติ โอลมฺพกสุตฺตสงฺขาตํฯ ‘‘ปล’’นฺติ หิ ตสฺส สุตฺตสฺส นามํฯ จาเรตฺวา ทารุโน เหฏฺฐา โทสชานนตฺถํ อุสฺสาเปตฺวาฯ คณฺฑํ หรตีติ ปลคณฺโฑติ เอเตน ‘‘ปเลน คณฺฑหาโร ปลคณฺโฑติ ปจฺฉิมปเท อุตฺตรปทโลเปน นิทฺเทโส’’ติ ทสฺเสติฯ คหณฏฺฐาเนติ หตฺเถน คเหตพฺพฏฺฐาเน ฯ สมฺมเทว ขิปียนฺติ เอเตน กายทุจฺจริตาทีนีติ สงฺเขโป, ปพฺพชฺชาว สงฺเขโป ปพฺพชฺชาสงฺเขโปฯ เตน วิปสฺสนํ อนุยุญฺชนฺตสฺส ปุคฺคลสฺส อชานนฺตสฺเสว อาสวานํ ปริกฺขโย อิธ วิปสฺสนานิสํโสติ อธิปฺเปโตฯ

เหมนฺติเกน การณภูเตน, ภุมฺมตฺเถ วา เอตํ กรณวจนํ, เหมนฺติเกติ อตฺโถฯ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺตีติ ปฏิปฺปสฺสทฺธผลานิ โหนฺติฯ เตนาห ‘‘ปูติกานิ ภวนฺตี’’ติฯ มหาสมุทฺโท วิย สาสนํ อคาธคมฺภีรภาวโตฯ นาวา วิย โยคาวจโร มโหฆุตฺตรโตฯ ปริยายนํ วิยาติ ปริโต อปราปรํ ยายนํ วิยฯ ขชฺชมานานนฺติ ขาทนฺเตน วิย อุทเกน เขปิยมานพนฺธนานํฯ ตนุภาโวติ ปริยุฏฺฐานปวตฺติยา อสมตฺถตาย ทุพฺพลภาโวฯ วิปสฺสนาญาณปีติปาโมชฺเชหีติ วิปสฺสนาญาณสมุฏฺฐิเตหิ ปีติปาโมชฺเชหิฯ โอกฺขายมาเนติ วิปสฺสนากมฺมฏฺฐาเน วีถิปฺปฏิปาฏิยา โอกฺขายมาเน, ปฏิสงฺขานุปสฺสนาย วา โอกฺขายมาเนฯ สงฺขารุเปกฺขาย ปกฺขายมาเนฯ ทุพฺพลตา ทีปิตา ‘‘อปฺปกสิเรเนว สํโยชนานิ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ, ปูติกานิ ภวนฺตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

ภาวนาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8-9. อคฺคิกฺขนฺโธปมสุตฺตาทิวณฺณนา

[72-73] อฏฺฐเม ปสฺสถ นูติ อปิ ปสฺสถฯ มหนฺตนฺติ วิปุลํฯ อคฺคิกฺขนฺธนฺติ อคฺคิสมูหํฯ อาทิตฺตนฺติ ปทิตฺตํฯ สมฺปชฺชลิตนฺติ สมนฺตโต ปชฺชลิตํ อจฺจิวิปฺผุลิงฺคานิ มุญฺจนฺตํฯ สโชติภูตนฺติ สมนฺตโต อุฏฺฐิตาหิ ชาลาหิ เอกปฺปภาสมุทยภูตํฯ ตํ กิํ มญฺญถาติ ตํ อิทานิ มยา วุจฺจมานตฺถํ กิํ มญฺญถาติ อนุมติคฺคหณตฺถํ ปุจฺฉติฯ ยเทตฺถ สตฺถา อคฺคิกฺขนฺธาลิงฺคนํ กญฺญาลิงฺคนญฺจ อาเนสิ, ตมตฺถํ วิภาเวตุํ ‘‘อาโรจยามี’’ติอาทิมาหฯ

ทุสฺสีลสฺสาติ นิสฺสีลสฺส สีลวิรหิตสฺสฯ ปาปธมฺมสฺสาติ ทุสฺสีลตฺตา เอว หีนชฺฌาสยตาย ลามกสภาวสฺสฯ อสุจิสงฺกสฺสรสมาจารสฺสาติ อปริสุทฺธตาย อสุจิ หุตฺวา สงฺกาย สริตพฺพสมาจารสฺสฯ ทุสฺสีโล หิ กิญฺจิเทว อสารุปฺปํ ทิสฺวา ‘‘อิทํ อสุเกน กตํ ภวิสฺสตี’’ติ ปเรสํ อาสงฺกา โหติฯ เกนจิเทว กรณีเยน มนฺตยนฺเต ภิกฺขู ทิสฺวา ‘‘กจฺจิ นุ โข อิเม มยา กตกมฺมํ ชานิตฺวา มนฺเตนฺตี’’ติ อตฺตโนเยว สงฺกาย สริตพฺพสมาจาโร ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺตสฺสาติ ลชฺชิตพฺพตาย ปฏิจฺฉาเทตพฺพกมฺมนฺตสฺสฯ อสฺสมณสฺสาติ น สมณสฺสฯ สลากคฺคหณาทีสุ ‘‘อหมฺปิ สมโณ’’ติ มิจฺฉาปฏิญฺญาย สมณปฏิญฺญสฺสฯ อเสฏฺฐจาริตาย อพฺรหฺมจาริสฺสฯ อุโปสถาทีสุ ‘‘อหมฺปิ พฺรหฺมจารี’’ติ มิจฺฉาปฏิญฺญาย พฺรหฺมจาริปฏิญฺญสฺสฯ ปูตินา กมฺเมน สีลวิปตฺติยา อนฺโต อนุปวิฏฺฐตฺตา อนฺโตปูติกสฺสฯ ฉทฺวาเรหิ ราคาทิกิเลสานุสฺสวเนน ตินฺตตฺตา อวสฺสุตสฺสฯ สญฺชาตราคาทิกจวรตฺตา สีลวนฺเตหิ ฉฑฺเฑตพฺพตฺตา จ กสมฺพุชาตสฺส

วาลรชฺชุยาติ วาเลหิ กตรชฺชุยาฯ สา หิ ขรตรา โหติฯ ฆํเสยฺยาติ มถนวเสน ฆํเสยฺยฯ เตลโธตายาติ เตเลน นิสิตายฯ ปจฺโจรสฺมินฺติ ปติอุรสฺมิํ, อภิมุเข อุรมชฺเฌติ อธิปฺปาโยฯ อโยสงฺกุนาติ สณฺฑาเสนฯ เผณุทฺเทหกนฺติ เผณํ อุทฺเทเหตฺวา อุทฺเทเหตฺวา, อเนกวารํ เผณํ อุฏฺฐาเปตฺวาติ อตฺโถฯ เอวเมตฺถ สงฺเขปโต ปาฬิวณฺณนา เวทิตพฺพาฯ นวมํ อุตฺตานเมวฯ

อคฺคิกฺขนฺโธปมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ