7. มหาวคฺโค

1-2. หิริโอตฺตปฺปสุตฺตาทิวณฺณนา

[65-66] สตฺตมสฺส ปฐมํ อุตฺตานเมวฯ ทุติเย ตโย สํวฏฺฏาติ อาโปสํวฏฺโฏ, เตโชสํวฏฺโฏ, วาโยสํวฏฺโฏติ ตโย สํวฏฺฏาฯ ติสฺโส สํวฏฺฏสีมาติ อาภสฺสรา, สุภกิณฺหา, เวหปฺผลาติ ติสฺโส สํวฏฺฏสีมาฯ ยทา หิ กปฺโป เตเชน สํวฏฺฏติ วินสฺสติ, ตทา อาภสฺสรโต เหฏฺฐา อคฺคินา ฑยฺหติฯ ยทา อาเปน สํวฏฺฏติ, ตทา สุภกิณฺหโต เหฏฺฐา อุทเกน วิลียติฯ ยทา วายุนา สํวฏฺฏติ, ตทา เวหปฺผลโต เหฏฺฐา วายุนา วิทฺธํสติฯ วิตฺถารโต ปน สทาปิ เอกํ พุทฺธกฺเขตฺตํ วินสฺสติฯ พุทฺธกฺเขตฺตํ นาม ติวิธํ โหติ ชาติกฺเขตฺตํ อาณากฺเขตฺตํ วิสยกฺเขตฺตนฺติฯ ตตฺถ ชาติกฺเขตฺตํ นาม ทสสหสฺสจกฺกวาฬปริยนฺตํ โหติ, ยํ ตถาคตสฺส ปฏิสนฺธิคหณาทีสุ กมฺปติฯ อาณากฺเขตฺตํ โกฏิสหสฺสจกฺกวาฬปริยนฺตํ, ยตฺถ รตนสุตฺตํ (ขุ. ปา. 6.1 อาทโย; สุ. นิ. 224 อาทโย) ขนฺธปริตฺตํ (อ. นิ. 4.67; จูฬว. 251) ธชคฺคปริตฺตํ (สํ. นิ. 1.249)ฯ อาฏานาฏิยปริตฺตํ (ที. นิ. 3.275 อาทโย), โมรปริตฺตนฺติ (ชา. 1.2.17-18) อิเมสํ ปริตฺตานํ อานุภาโว วตฺตติฯ วิสยกฺเขตฺตํ อนนฺตมปริมาณํ, ยํ ‘‘ยาวตา วา ปน อากงฺเขยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ เอวเมเตสุ ตีสุ พุทฺธกฺเขตฺเตสุ เอกํ อาณากฺเขตฺตํ วินสฺสติฯ ตสฺมิํ ปน วินสฺสนฺเต ชาติกฺเขตฺตํ วินฏฺฐเมว โหติฯ วินสฺสนฺตญฺจ เอกโตว วินสฺสติ, สณฺฐหนฺตมฺปิ เอกโตว สณฺฐหติฯ

ตีณิ สํวฏฺฏมูลานีติ ราคโทสโมหสงฺขาตานิ ตีณิ สํวฏฺฏการณานิฯ ราคาทีสุ หิ อกุสลมูเลสุ อุสฺสนฺเนสุ โลโก วินสฺสติฯ ตถา หิ ราเค อุสฺสนฺนตเร อคฺคินา วินสฺสติ, โทเส อุสฺสนฺนตเร อุทเกน, โมเห อุสฺสนฺนตเร วาเตนฯ เกจิ ปน ‘‘โทเส อุสฺสนฺนตเร อคฺคินา, ราเค อุทเกนา’’ติ วทนฺติฯ

ตีณิ โกลาหลานีติ กปฺปโกลาหลํ, พุทฺธโกลาหลํ, จกฺกวตฺติโกลาหลนฺติ ตีณิ โกลาหลานิฯ ตตฺถ ‘‘วสฺสสตสหสฺสมตฺถเก กปฺปุฏฺฐานํ นาม ภวิสฺสตี’’ติอาทินา เทวตาหิ อุคฺโฆสิตสทฺโท กปฺปโกลาหลํ นาม โหติฯ ‘‘อิโต วสฺสสตสหสฺสมตฺถเก โลโก วินสฺสิสฺสติ, เมตฺตํ, มาริสา, ภาเวถ กรุณํ มุทิตํ อุเปกฺข’’นฺติ มนุสฺสปเถ เทวตา โฆสนฺติโย จรนฺติฯ ‘‘วสฺสสหสฺสมตฺถเก พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ พุทฺธโกลาหลํ นาม โหติฯ ‘‘อิโต วสฺสสหสฺสมตฺถเก พุทฺโธ อุปฺปชฺชิตฺวา ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สงฺฆรตเนน ปริวาริโต ธมฺมํ เทเสนฺโต วิจริสฺสตี’’ติ เทวตา อุคฺโฆสนฺติฯ ‘‘วสฺสสตมตฺถเก ปน จกฺกวตฺตี อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ จกฺกวตฺติโกลาหลํ นาม โหติฯ ‘‘อิโต วสฺสสตมตฺถเก สตฺตรตนสมฺปนฺโน จาตุทฺทีปิสฺสโร สหสฺสปริวาโร เวหาสงฺคโม จกฺกวตฺตี ราชา อุปฺปชฺชิสฺสตี’’ติ เทวตา อุคฺโฆสนฺติฯ

อจิรฏฺเฐน น ธุวาติ อุทกพุพฺพุฬาทโย วิย น จิรฏฺฐายิตาย ธุวภาวรหิตาฯ อสฺสาสรหิตาติ สุปินเก ปีตปานียํ วิย อนุลิตฺตจนฺทนํ วิย จ อสฺสาสวิรหิตาฯ