อกนิฏฺเฐ ปน อุทฺธํโสโต นตฺถิ, ตโย อนฺตราปรินิพฺพายิโน, เอโก อุปหจฺจปรินิพฺพายีติ จตฺตาโร, อสงฺขารสสงฺขารปรินิพฺพายิวิภาเคน อฏฺฐาติ อฏฺฐจตฺตารีสํ อนาคามิโนฯ สตฺตมาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

อนิจฺจานุปสฺสีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. นิทฺทสวตฺถุสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสเม นิทฺทสวตฺถูนีติ อาทิสทฺทโลเปนายํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘นิทฺทสาทิวตฺถูนี’’ติฯ นตฺถิ อิทานิ อิมสฺส ทสาติ นิทฺทโสฯ ปญฺโหติ ญาตุํ อิจฺฉิโต อตฺโถฯ ปุน ทสวสฺโส น โหตีติ เตสํ มติมตฺตเมตนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘โส กิรา’’ติ กิรสทฺทคฺคหณํฯ นิทฺทโสติ เจตํ วจนมตฺตํฯ ตสฺส นิพฺพีสาทิภาวสฺส วิย นินฺนวาทิภาวสฺส จ อิจฺฉิตตฺตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘น เกวลญฺจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ คาเม วิจรนฺโตติ คาเม ปิณฺฑาย จรนฺโตฯ น อิทํ ติตฺถิยานํ อธิวจนํ เตสุ ตนฺนิมิตฺตสฺส อภาวา, สาสเนปิ เสขสฺสปิ น อิทํ อธิวจนํ, กิมงฺคํ ปน ปุถุชฺชนสฺสฯ ยสฺส ปเนตํ อธิวจนํ เยน จ การเณน, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ขีณาสวสฺเสต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ อปฺปฏิสนฺธิกภาโว หิสฺส ปจฺจกฺขโต การณํฯ ปรมฺปราย อิตรานิ ยานิ ปาฬิยํ อาคตานิํฯ

สิกฺขาย สมฺมเทว อาทานํ สิกฺขาสมาทานํฯ ตํ ปนสฺสา ปาริปูริยา เวทิตพฺพนฺติ อาห ‘‘สิกฺขาตฺตยปูรเณ’’ติฯ สิกฺขาย วา สมฺมเทว อาทิโต ปฏฺฐาย รกฺขณํ สิกฺขาสมาทานํฯ ตญฺจ อตฺถโต ปูรเณน ปริจฺฉินฺนํ อรกฺขเณ สพฺเพน สพฺพํ อภาวโต, รกฺขเณ จ ปริปูรณโตฯ พลวจฺฉนฺโทติ ทฬฺหจฺฉนฺโทฯ อายตินฺติ อนนฺตรานาคตทิวสาทิกาโล อธิปฺเปโต, น อนาคตภโวติ อาห ‘‘อนาคเต ปุนทิวสาทีสุปี’’ติฯ สิกฺขํ ปริปูเรนฺตสฺส ตตฺถ นิพทฺธภตฺติตา อวิคตเปมตาฯ เตภูมกธมฺมานํ อนิจฺจาทิวเสน สมฺมเทว นิชฺฌานํ ธมฺมนิสามนาติ อาห ‘‘วิปสฺสนาเยตํ อธิวจน’’นฺติฯ ตณฺหาวินเยติ ภงฺคานุปสฺสนาญาณานุภาวสิทฺเธ ตณฺหาวิกฺขมฺภเนฯ เอกีภาเวติ คณสงฺคณิกากิเลสสงฺคณิกาวิคมสิทฺเธ วิเวกวาเสฯ

วีริยารมฺเภติ สมฺมปฺปธานสฺส ปคฺคณฺหเน ฯ ตํ ปน สพฺพโส วีริยสฺส ปริพฺรูหนํ โหตีติ อาห ‘‘กายิกเจตสิกสฺส วีริยสฺส ปูรเณ’’ติฯ สติยญฺเจว นิปกภาเว จาติ สโตการิตาย เจว สมฺปชานการิตาย จฯ สติสมฺปชญฺญพเลเนว หิ วีริยารมฺโภ อิชฺฌติฯ ทิฏฺฐิปฏิเวเธติ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา ปฏิวิชฺฌเนฯ เตนาห ‘‘มคฺคทสฺสเน’’ติฯ

นิทฺทสวตฺถุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนุสยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. วชฺชิสตฺตกวคฺโค

1. สารนฺททสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม เทวายตนภาเวน จิตฺตตฺตา โลกสฺส จิตฺตีการฏฺฐานตาย จ เจติยํ อโหสิฯ ยาวกีวนฺติ (ที. นิ. ฏี. 2.134) เอกเมเวตํ ปทํ อนิยมโต ปริมาณวาจีฯ กาโล เจตฺถ อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ยตฺตกํ กาล’’นฺติฯ อภิณฺหํ สนฺนิปาตาติ นิจฺจสนฺนิปาตาฯ ตํ ปน นิจฺจสนฺนิปาตตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทิวสสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สนฺนิปาตพหุลาติ ปจุรสนฺนิปาตาฯ โวสานนฺติ สงฺโกจํฯ ‘‘วุทฺธิเยวา’’ติอาทินา วุตฺตมตฺถํ พฺยติเรกมุเขน ทสฺเสตุํ ‘‘อภิณฺหํ อสนฺนิปตนฺตา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อากุลาติ ขุภิตา น ปสนฺนาฯ ภิชฺชิตฺวาติ วคฺคพนฺธโต วิภชฺช วิสุํ วิสุํ หุตฺวาฯ

สนฺนิปาตเภริยาติ สนฺนิปาตาโรจนเภริยาฯ อทฺธภุตฺตา วาติ สามิภุตฺตา วาฯ โอสีทมาเนติ หายมาเนฯ

สุงฺกนฺติ ภณฺฑํ คเหตฺวา คจฺฉนฺเตหิ ปพฺพตขณฺฑนาทิติตฺถคามทฺวาราทีสุ ราชปุริสานํ ทาตพฺพภาคํฯ พลินฺติ นิปฺผนฺนสสฺสาทิโต ฉภาคํ สตฺตภาคนฺติอาทินา ลทฺธพฺพกรํฯ ทณฺฑนฺติ ทสวีสติกหาปณาทิกํ อปราธานุรูปํ คเหตพฺพธนทณฺฑํฯ วชฺชิธมฺมนฺติ วชฺชิราชธมฺมํฯ