โส กิร ทิสมฺปติสฺส นาม รญฺโญ ปุโรหิตสฺส โควินฺทพฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา อตฺตโน ปิตุสฺส จ รญฺโญ จ อจฺจเยน ตสฺส ปุตฺโต เรณุ, สหายา จสฺส สตฺตภู, พฺรหฺมทตฺโต, เวสฺสภู, ภรโต, ทฺเว ธตรฏฺฐาติ อิเม สตฺต ราชาโน ยถา อญฺญมญฺญํ น วิวทนฺติฯ เอวํ รชฺเช ปติฏฺฐาเปตฺวา เตสํ อตฺถธมฺเม อนุสาสนฺเต ชมฺพุทีปตเล สพฺเพสํ ราชาว รญฺญํ, พฺรหฺมาว พฺราหฺมณานํ, เทโวว คหปติกานํ สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต อุตฺตมคารวฏฺฐานํ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เรณุอาทีนํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ ปุโรหิโต’’ติฯ อิเมว สตฺต ภารธารา มหาราชาโนฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘สตฺตภู พฺรหฺมทตฺโต จ, เวสฺสภู ภรโต สห;

เรณุ ทฺเว จ ธตรฏฺฐา, ตทาสุํ สตฺต ภารธา’’ติฯ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.308);

รญฺโญ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกตฺถานํ ปุโร วิธานโต ปุเร สํวิธานโต ปุโรหิโตฯ โกธามคนฺเธนาติ โกธสงฺขาเตน ปูติคนฺเธนฯ กรุณา อสฺส อตฺถีติ กรุณนฺติ สปุพฺพภาคกรุณชฺฌานํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘กรุณาย จ กรุณาปุพฺพภาเค จ ฐิตา’’ติฯ ยกาโร สนฺธิวเสน อาคโตติ อาห ‘‘เยเตติ เอเต’’ติฯ อรหตฺตโต ปฏฺฐาย สตฺตโมติ สกทาคามีฯ สกทาคามิํ อุปาทายาติ สกทาคามิภาวํ ปฏิจฺจฯ สกทาคามิสฺส หิ ปญฺจินฺทฺริยานิ สกทาคามิภาวํ ปฏิจฺจ มุทูนิ นาม โหนฺติฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ธมฺมิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมปณฺณาสกํ นิฏฺฐิตํฯ

2. ทุติยปณฺณาสกํ

6. มหาวคฺโค

1. โสณสุตฺตวณฺณนา

[55] ฉฏฺฐสฺส ปฐเม นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเนติ เอตฺถ กิํ ตํ อาสนํ ปฐมเมว ปญฺญตฺตํ, อุทาหุ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปญฺญตฺตนฺติ เจ? ภควโต ธรมานกาเล ปธานิกภิกฺขูนํ วตฺตเมตํ, ยทิทํ อตฺตโน วสนฏฺฐาเน พุทฺธาสนํ ปญฺญเปตฺวาว นิสีทนนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ปธานิกภิกฺขู’’ติอาทิฯ พุทฺธกาเล กิร ยตฺถ ยตฺถ เอโกปิ ภิกฺขุ วิหรติ, สพฺพตฺถ พุทฺธาสนํ ปญฺญตฺตเมว โหติฯ กสฺมา? ภควา หิ อตฺตโน สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ผาสุกฏฺฐาเน วิหรนฺเต มนสิ กโรติ – ‘‘อสุโก มยฺหํ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา คโต, อสกฺขิ นุ โข วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ, โน’’ติฯ อถ นํ ปสฺสติ กมฺมฏฺฐานํ วิสฺสชฺเชตฺวา อกุสลวิตกฺกํ วิตกฺกยมานํ, ตโต ‘‘กถญฺหิ นาม มาทิสสฺส สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิหรนฺตํ อิมํ กุลปุตฺตํ อกุสลวิตกฺกา อธิภวิตฺวา อนมตคฺเค วฏฺฏทุกฺเข สํสาเรสฺสนฺตี’’ติ ตสฺส อนุคฺคหตฺถํ ตตฺเถว อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา ตํ กุลปุตฺตํ โอวทิตฺวา อากาสํ อุปฺปติตฺวา ปุน อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว คจฺฉติฯ อเถวํ โอวทิยมานา เต ภิกฺขู จินฺตยิํสุ ‘‘สตฺถา อมฺหากํ มนํ ชานิตฺวา อาคนฺตฺวา อมฺหากํ สมีเป ฐิตํเยว อตฺตานํ ทสฺเสติฯ ตสฺมิํ ขเณ, ‘ภนฺเต, อิธ นิสีทถ นิสีทถา’ติ อาสนปริเยสนํ นาม ภาโร’’ติฯ เต อาสนํ ปญฺญเปตฺวาว วิหรนฺติฯ ยสฺส ปีฐํ อตฺถิ, โส ตํ ปญฺญเปติฯ ยสฺส นตฺถิ, โส มญฺจํ วา ผลกํ วา ปาสาณํ วา วาลิกาปุญฺชํ วา ปญฺญเปติฯ ตํ อลภมานา ปุราณปณฺณานิปิ สํกฑฺฒิตฺวา ตตฺถ ปํสุกูลํ ปตฺถริตฺวา ฐเปนฺติฯ

สตฺต สราติ – ฉชฺโช, อุสโภ, คนฺธาโร, มชฺฌิโม, ปญฺจโม, เธวโต, นิสาโทติ เอเต สตฺต สราฯ ตโย คามาติ – ฉชฺชคาโม, มชฺฌิมคาโม, สาธารณคาโมติ ตโย คามา, สมูหาติ อตฺโถฯ มนุสฺสโลเก วีณาวาทนา เอเกกสฺส สรสฺส วเสน ตโย ตโย มุจฺฉนาติ กตฺวา เอกวีสติ มุจฺฉนาฯ เทวโลเก วีณาวาทนา ปน สมปญฺญาส มุจฺฉนาติ วทนฺติฯ