สา หิ ราคาทีหิ น กุปฺปตีติ อกุปฺปตายปิ อกุปฺปา ฯ อกุปฺปํ นิพฺพานมสฺสา อารมฺมณนฺติ อกุปฺปารมฺมณตายปิ อกุปฺปาฯ เตเนวาห ‘‘อกุปฺปารมฺมณตฺตา’’ติอาทิฯ ภวสํโยชนานนฺติ กามราคปฏิฆมานทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสภวราคอิสฺสามจฺฉริย- อวิชฺชาสงฺขาตานํ ทสนฺนํ สํโยชนานํฯ อิมานิ หิ สตฺเต ภเวสุ สํโยเชนฺติ อุปนิพนฺธนฺติ ภวาภเวน สํโยเชนฺติ, ตสฺมา ภวสํโยชนานีติ วุจฺจนฺติฯ ขีณาสโว อุตฺตมอณโณ กิเลสอิณานํ อภาวโตฯ อญฺเญ หิ สตฺตา ยาว น กิเลสา ปหียนฺติ, ตาว สอิณา นาม อเสริวิหารภาวโตฯ จตุตฺถาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ

อิณสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เขมสุตฺตวณฺณนา

[49] สตฺตเม วุตฺถพฺรหฺมจริยวาโสติ นิวุตฺถพฺรหฺมจริยวาโสฯ กตกรณีโยติ เอตฺถ กรณียนฺติ ปริญฺญาปหานภาวนาสจฺฉิกิริยมาหฯ ตํ ปน ยสฺมา จตูหิ มคฺเคหิ ปจฺเจกํ จตูสุ สจฺเจสุ กตฺตพฺพตฺตา โสฬสวิธํ เวทิตพฺพํฯ เตนาห ‘‘จตูหิ มคฺเคหิ กตฺตพฺพ’’นฺติฯ ขนฺธกิเลสอภิสงฺขารสงฺขาตา ตโย โอสีทาปนฏฺเฐน ภารา วิยาติ ภาราฯ เต โอหิตา โอโรปิตา นิกฺขิตฺตา ปาติตา เอเตนาติ โอหิตภาโรฯ เตนาห ‘‘ขนฺธภารํ…เป.… โอตาเรตฺวา ฐิโต’’ติฯ อนุปฺปตฺโต สทตฺถนฺติ อนุปฺปตฺตสทตฺโถฯ สทตฺโถติ จ สกตฺถมาห ก-การสฺส ท-การํ กตฺวาฯ เอตฺถ หิ อรหตฺตํ อตฺตโน โยนิโสมนสิการายตฺตตฺตา อตฺตูปนิพนฺธฏฺเฐน สสนฺตานปริยาปนฺนตฺตา อตฺตานํ อวิชหนฏฺเฐน อตฺตโน อุตฺตมตฺเถน จ อตฺตโน อตฺถตฺตา ‘‘สกตฺโถ’’ติ วุจฺจติฯ เตนาห ‘‘สทตฺโถ วุจฺจติ อรหตฺต’’นฺติฯ สมฺมทญฺญา วิมุตฺโตติ สมฺมา อญฺญาย วิมุตฺโต, อจฺฉินฺนภูตาย มคฺคปญฺญาย สมฺมา ยถาภูตํ ทุกฺขาทีสุ โย ยถา ชานิตพฺโพ, ตถา ชานิตฺวา วิมุตฺโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘สมฺมา เหตุนา’’ติอาทิฯ วิมุตฺโตติ จ ทฺเว วิมุตฺติโย สพฺพสฺส จิตฺตสํกิเลสสฺส มคฺโค นิพฺพานาธิมุตฺติ จฯ นิพฺพาเน อธิมุจฺจนํ ตตฺถ นินฺนโปณปพฺภารตายฯ อรหา สพฺพกิเลเสหิ วิมุตฺตจิตฺตตฺตา จิตฺตวิมุตฺติยา วิมุตฺโตฯ นิพฺพานํ อธิมุตฺตตฺตา นิพฺพาเน วิมุตฺโตฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

เขมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อินฺทฺริยสํวรสุตฺตวณฺณนา

[50] อฏฺฐเม อุปนิสีทติ ผลํ เอตฺถาติ การณํ อุปนิสาฯ ยถาภูตญาณทสฺสนนฺติ ยถาสภาวชานนสงฺขาตํ ทสฺสนํฯ เอเตน ตรุณวิปสฺสนํ ทสฺเสติฯ ตรุณวิปสฺสนา หิ พลววิปสฺสนาย ปจฺจโย โหติฯ ตรุณวิปสฺสนาติ นามรูปปริคฺคเห ญาณํ, ปจฺจยปริคฺคเห ญาณํ, สมฺมสเน ญาณํ, มคฺคามคฺเค ววตฺถเปตฺวา ฐิตญาณนฺติ จตุนฺนํ ญาณานํ อธิวจนํฯ นิพฺพินฺทติ เอตายาติ นิพฺพิทาฯ พลววิปสฺสนาติ ภยตุปฏฺฐาเน ญาณํ อาทีนวานุปสฺสเน ญาณํ มุจฺจิตุกมฺยตาญาณํ สงฺขารุเปกฺขาญาณนฺติ จตุนฺนํ ญาณานํ อธิวจนํฯ ปฏิสงฺขานุปสฺสนา ปน มุจฺจิตุกมฺยตาปกฺขิกา เอวฯ ‘‘ยาว มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธิ, ตาว ตรุณวิปสฺสนา’’ติ หิ วจนโต อุปกฺกิเลสวิมุตฺตอุทยพฺพยญาณโต พลววิปสฺสนาฯ วิรชฺชติ อริโย สงฺขารโต เอเตนาติ วิราโค, อริยมคฺโคฯ อรหตฺตผลนฺติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทสโต วุตฺตํฯ อินฺทฺริยสํวรสฺส สีลรกฺขณเหตุตฺตา วุตฺตํ ‘‘สีลานุรกฺขณอินฺทฺริยสํวโร กถิโต’’ติฯ

อินฺทฺริยสํวรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ