5. วิชฺชาภาคิยสุตฺตวณฺณนา

[35] ปญฺจเม สมฺปโยควเสน วิชฺชํ ภชนฺติ, สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสยสมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตาทิปจฺจยวเสน ตาย สห เอกีภาวํ คจฺฉนฺตีติ วิชฺชาภาคิยาฯ อถ วา วิชฺชาภาเค วิชฺชาโกฏฺฐาเส วตฺตนฺติ วิชฺชาสภาคตาย ตเทกเทเส วิชฺชาโกฏฺฐาเส ปวตฺตนฺตีติ วิชฺชาภาคิยาฯ ตตฺถ วิปสฺสนาญาณํ, มโนมยิทฺธิ, ฉ อภิญฺญาติ อฏฺฐ วิชฺชาฯ ปุริเมน อตฺเถน ตาหิ สมฺปยุตฺตธมฺมา วิชฺชาภาคิยาฯ ปจฺฉิเมน อตฺเถน ตาสุ ยา กาจิ เอกาว วิชฺชา วิชฺชา, เสสา วิชฺชาภาคิยาฯ เอวํ วิชฺชาปิ วิชฺชาย สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ ‘‘วิชฺชาภาคิยา’’ตฺเวว เวทิตพฺพาฯ อิธ ปน วิปสฺสนาญาณสมฺปยุตฺตา สญฺญาว วิชฺชาภาคิยาติ อาคตา, สญฺญาสีเสน เสสสมฺปยุตฺตธมฺมาปิ วุตฺตา เอวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อนิจฺจานุปสฺสนาญาเณติ อนิจฺจานุปสฺสนาญาเณ นิสฺสยปจฺจยภูเต อุปฺปนฺนสญฺญา, เตน สหคตาติ อตฺโถฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ

วิชฺชาภาคิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. วิวาทมูลสุตฺตวณฺณนา

[36] ฉฏฺเฐ โกธโนติ กุชฺฌนสีโลฯ ยสฺมา โส อปฺปหีนโกธตาย อธิคตโกโธ นาม โหติ, ตสฺมา ‘‘โกเธน สมนฺนาคโต’’ติ อาหฯ อุปนาโห เอตสฺส อตฺถีติ อุปนาหี, อุปนยฺหนสีโลติ วา อุปนาหีฯ วิวาโท นาม อุปฺปชฺชมาโน เยภุยฺเยน ปฐมํ ทฺวินฺนํ วเสน อุปฺปชฺชตีติ วุตฺตํ ‘‘ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ วิวาโท’’ติฯ โส ปน ยถา พหูนํ อนตฺถาวโห โหติ, ตํ นิทสฺสนมุเขน นิทสฺเสนฺโต ‘‘กถ’’นฺติอาทิมาหฯ อพฺภนฺตรปริสายาติ ปริสพฺภนฺตเรฯ

คุณมกฺขนาย ปวตฺโตปิ อตฺตโน การกํ คูเถน ปหรนฺติํ คูโถ วิย ปฐมตรํ มกฺเขตีติ มกฺโข, โส เอตสฺส อตฺถีติ มกฺขีฯ ปฬาสตีติ ปฬาโส, ปรสฺส คุเณ ฑํสิตฺวา วิย อปเนตีติ อตฺโถฯ โส เอตสฺส อตฺถีติ ปฬาสีฯ ปฬาสี ปุคฺคโล หิ ทุติยสฺส ธุรํ น เทติ, สมํ หริตฺวา อติวทติฯ เตนาห ‘‘ยุคคฺคาหลกฺขเณน ปฬาเสน สมนฺนาคโต’’ติฯ อิสฺสตีติ อิสฺสุกีฯ

มจฺฉรายตีติ มจฺฉรํ, ตํ เอตสฺส อตฺถีติ มจฺฉรีฯ สฐยติ น สมฺมา ภาสตีติ สโฐ อญฺญถา สนฺตํ อตฺตานํ อญฺญถา ปเวทนโตฯ มายา เอตสฺส อตฺถี มายาวีฯ มิจฺฉา ปาปิกา วิญฺญุครหิตา เอตสฺส ทิฏฺฐีติ มิจฺฉาทิฏฺฐิ, กมฺมปถปริยาปนฺนาย ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิวตฺถุกาย มิจฺฉตฺตปริยาปนฺนาย อนิยฺยานิกาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘นตฺถิกวาที’’ติอาทิฯ

สํ อตฺตโน ทิฏฺฐิํ, สยํ วา อตฺตนา ยถาคหิตํ ปรามสติ, สภาวํ อติกฺกมิตฺวา ปรโต อามสตีติ สนฺทิฏฺฐีปรามาสีฯ อาธานํ ทฬฺหํ คณฺหาตีติ อาธานคฺคาหี, ทฬฺหคฺคาหี, ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ ถิรคฺคาหีติ อตฺโถฯ ยุตฺตํ การณํ ทิสฺวาว ลทฺธิํ ปฏินิสฺสชฺชตีติ ปฏินิสฺสคฺคี, ทุกฺเขน กิจฺเฉน กสิเรน พหุมฺปิ การณํ ทสฺเสตฺวา น สกฺกา ปฏินิสฺสคฺคํ กาตุนฺติ ทุปฺปฏินิสฺสคฺคีฯ โย อตฺตโน อุปฺปนฺนทิฏฺฐิํ ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ ทฬฺหํ คณฺหิตฺวา อปิ พุทฺธาทีหิ การณํ ทสฺเสตฺวา วุจฺจมาโน น ปฏินิสฺสชฺชติฯ ตสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตาทิโส หิ ปุคฺคโล ยํ ยเทว ธมฺมํ วา อธมฺมํ วา สุณาติ, ตํ สพฺพํ ‘‘เอวํ อมฺหากํ อาจริเยหิ กถิตํ, เอวํ อมฺเหหิ สุต’’นฺติ กุมฺโมว องฺคานิ สเก กปาเล อนฺโตเยว สโมทหติฯ ยถา หิ กจฺฉโป อตฺตโน หตฺถปาทาทิเก องฺเค เกนจิ ฆฏิเต สพฺพานิ องฺคานิ อตฺตโน กปาเลเยว สโมทหติ, น พหิ นีหรติ, เอวมยมฺปิ ‘‘น สุนฺทโร ตว คาโห, ฉฑฺเฑหิ น’’นฺติ วุตฺโต ตํ น วิสฺสชฺชติ, อนฺโตเยว อตฺตโน หทเย เอว ฐเปตฺวา วิจรติ, กุมฺภีลคฺคาหํ คณฺหาติฯ ยถา สุสุมารา คหิตํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, เอวํ คณฺหาติฯ

วิวาทมูลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ฉฬงฺคทานสุตฺตวณฺณนา

[37] สตฺตเม ทกฺขนฺติ วฑฺฒนฺติ เอตายาติ ทกฺขิณา, ปริจฺจาคมยํ ปุญฺญํ, ตสฺสูปกรณภูโต เทยฺยธมฺโม จฯ อิธ ปน เทยฺยธมฺโม อธิปฺเปโตฯ เตเนวาห ‘‘ทกฺขิณํ ปติฏฺฐาเปตี’’ติฯ อิโต อุฏฺฐิเตนาติ อิโต เขตฺตโต อุปฺปนฺเนนฯ ราโค วินยติ เอเตนาติ ราควินโย, ราคสฺส สมุจฺเฉทิกา ปฏิปทาฯ เตนาห ‘‘ราควินยปฏิปทํ ปฏิปนฺนา’’ติฯ