เมนู

8. คูถภาณีสุตฺตวณฺณนา

[28] อฏฺฐเม คูถภาณีติ คูถสทิสวจนตฺตา คูถภาณีฯ ยถา หิ คูถํ นาม มหาชนสฺส อนิฏฺฐํ โหติ, เอวเมว อิมสฺส ปุคฺคลสฺส วจนํ เทวมนุสฺสานํ อนิฏฺฐํ โหติฯ ทุคฺคนฺธกถนฺติ กิเลสาสุจิสํกิลิฏฺฐตาย คูถํ วิย ทุคฺคนฺธวายนกถํฯ ปุปฺผภาณีติ สุปุปฺผสทิสวจนตฺตา ปุปฺผภาณี ฯ ยถา หิ ผุลฺลานิ วสฺสิกานิ วา อธิมุตฺติกานิ วา มหาชนสฺส อิฏฺฐานิ กนฺตานิ โหนฺติ, เอวเมว อิมสฺส ปุคฺคลสฺส วจนํ เทวมนุสฺสานํ อิฏฺฐํ โหติ กนฺตํฯ ปุปฺผานิ วิยาติ จมฺปกสุมนาทิสุคนฺธปุปฺผานิ วิยฯ สุคนฺธกถนฺติ สุจิคนฺธวายนกถํ กิเลสทุคฺคนฺธาภาวโตฯ มธุภาณีติ เอตฺถ ‘‘มุทุภาณี’’ติปิ ปฐนฺติฯ อุภยตฺถาปิ หิ มธุรวจโนติ อตฺโถฯ ยถา หิ จตุมธุรํ นาม มธุรํ ปณีตํ, เอวเมว อิมสฺส ปุคฺคลสฺส วจนํ เทวมนุสฺสานํ มธุรํ โหติฯ มธุรกถนฺติ กณฺณสุขตาย เปมนียตาย จ สทฺทโต อตฺถโต จ มธุรสภาวกถํฯ อตฺตเหตุ วาติ อตฺตโน วา หตฺถปาทาทิจฺเฉทนหรณเหตุฯ ปรเหตุ วาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ เตนาห ‘‘อตฺตโน วา’’ติอาทิฯ

‘‘เนลงฺโคติ โข, ภนฺเต, สีลานเมตํ อธิวจน’’นฺติ สุตฺเต (สํ. นิ. 4.347) อาคตตฺตา วุตฺตํ ‘‘เอตฺถ วุตฺตสีลํ วิยา’’ติฯ ปูเรติ คุณานํ ปาริปูริยํฯ สุกุมาราติ อผรุสตาย มุทุกา โกมลาฯ ปุรสฺสาติ เอตฺถ ปุร-สทฺโท ตนฺนิวาสิวาจโก ทฏฺฐพฺโพ ‘‘คาโม อาคโต’’ติอาทีสุ วิยฯ เตนาห ‘‘นครวาสีน’’นฺติฯ มนํ อปฺปายติ วฑฺเฒตีติ มนาปาฯ เตนาห ‘‘จิตฺตวุทฺธิกรา’’ติฯ

คูถภาณีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อนฺธสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม อนฺโธติอาทีสุ ปาฬิปเทสุ ปฐโม ทิฏฺฐธมฺมิกโภคสํหรณปญฺญาจกฺขุโน จ สมฺปรายิกตฺถสาธนปญฺญาจกฺขุโน จ อภาวา ‘‘อนฺโธ’’ติ วุจฺจติ ทุติโยปิ, ตติโย ปน ทฺวินฺนมฺปิ ภาวา ‘‘ทฺวิจกฺขู’’ติ วุจฺจติฯ ปญฺญาจกฺขูติ อายโกสลฺลภูตา ปญฺญาจกฺขุฯ เตนาห ‘‘ผาติํ กเรยฺยา’’ติฯ อธมุตฺตเมติ อธเม เจว อุตฺตเม จฯ ปฏิปกฺขวเสนาติ ปฏิปกฺขสฺส อตฺถิตาวเสนฯ สุกฺกสปฺปฏิภาคาติ สุกฺกธมฺเมหิ ปหายเกหิ สปฺปฏิภาคาติ ชาเนยฺยฯ กณฺหสปฺปฏิภาคาติ กณฺหธมฺเมหิ ปหาตพฺเพหิ สปฺปฏิภาคาติ ชาเนยฺยฯ

ตถาชาติกาติ ยาทิเสหิ สปุตฺตทารปริชนสญาติมิตฺตพนฺธวคฺคํ อตฺตานํ สุเขติ ปีเณติ, ตาทิสา โภคาปิ น สนฺติฯ ปุญฺญานิ จ น กโรตีติ สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกยาจกานํ สนฺตปฺปนวเสน ปุญฺญานิ น กโรติฯ อุภยตฺถาติ อุภยสฺมิํ โลเก, อุภยสฺมิํ วา อตฺเถติ วิคฺคโหติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิธโลเก’’ติอาทิมาหฯ อุภเยนาติ วุตฺตมตฺถํ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ

ยสฺมิํ ฐาเนติ ยสฺมิํเยว ฐาเนฯ น โสจตีติ โสกเหตูนํ ตตฺถ อภาวโต น โสจติฯ

อนฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อวกุชฺชสุตฺตวณฺณนา

[30] ทสเม อวกุชฺชปญฺโญติ นิกฺกุชฺชปญฺโญฯ เตนาห ‘‘อโธมุขปญฺโญ’’ติฯ ปุพฺพปฏฺฐปนาติ ปฐมารมฺโภฯ สนฺนิฏฺฐานนฺติ กถาปริโยสานํฯ อปฺปนาติ เทสนาย นิฏฺฐาปนํฯ อเนเก วา อนุสนฺธิโยติ โยเชตพฺพํฯ สมาธิ วาติอาทีสุ โลกุตฺตรธมฺมา ปรมตฺถโต สาสนนฺติ ตทตฺโถปาทกสมาธิ ตสฺส อาทีติ วุตฺโต, ตทาสนฺนตฺตา วิปสฺสนา, ตสฺส มูลภาเวน เอกเทสตฺตา มคฺโคฯ

สาสนสฺส ปาริปูริสุทฺธิโย นาม สตฺถารา เทสิตนิยาเมเนว สิทฺธา, ตา ปเนตฺถ กเถนฺตสฺส วเสน คเหตพฺพาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อนูนํ กตฺวา เทเสนฺตี’’ติ, ‘‘นิคฺคณฺฐิํ กตฺวา เทเสนฺตี’’ติ จ วุตฺตํฯ ตตฺถ นิชฺชฏนฺติ นิคฺคุมฺพํ อนากุลํฯ นิคฺคณฺฐินฺติ คณฺฐิฏฺฐานรหิตํ สุวิญฺเญยฺยํ กตฺวาฯ

อากิณฺณานีติ อากิริตฺวา สํกิริตฺวา ฐปิตานีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปกฺขิตฺตานี’’ติฯ อุจฺฉงฺโค วิย อุจฺฉงฺคปญฺโญ ปุคฺคโล ทฏฺฐพฺโพติ อุจฺฉงฺคสทิสปญฺญตาย อุจฺฉงฺคปญฺโญฯ เอวํ ปญฺญา วิย ปุคฺคโลปิ อุจฺฉงฺโค วิย โหติ, ตสฺมิํ ธมฺมานํ อจิรฏฺฐานโตติ อธิปฺปาเยน วุตฺตํฯ ยถา จ อุจฺฉงฺคสทิสา ปญฺญา, เอวํ นิกฺกุชฺชกุมฺภสทิสา ปญฺญา เอวาติ ทฏฺฐพฺพาฯ

สํวิทหนปญฺญายาติ ‘‘เอวํ กเต อิทํ นาม ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ ตํตํอตฺถกิจฺจํ สํวิธาตุํ สมตฺถตาย วิจารณปญฺญาย รหิโตฯ เสยฺโยติ เสฏฺโฐ ปาสํโสฯ ปุพฺพภาคปฏิปทนฺติ จิตฺตวิสุทฺธิอาทิกํ อริยมคฺคสฺส อธิคมาย ปุพฺพภาคปฏิปตฺติํฯ

อวกุชฺชสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปุคฺคลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ