เมนู

ปทปรโม ปุคฺคโล กถิโต สมฺมตฺตนิยาโมกฺกมนสฺส อโยคฺคภาวโตฯ อลภนฺโตว ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ สวนาย โอกฺกมติ นิยามํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ ปจฺเจกโพธิํฯ นฺติ, ยโตฯ โอวาทํ ลภิตฺวาติ อาภิสมาจาริกวตฺตํ โอวาทมตฺตํฯ เอตฺตโกปิ หิ ตสฺส หิตาวโหติฯ ตนฺนิสฺสิโตวาติ วิปญฺจิตญฺญุนิสฺสิโตว โหติฯ ปุนปฺปุนํ เทเสตพฺโพว สมฺมตฺตนิยาโมกฺกมนสฺส โยคฺคภาวโตฯ

คิลานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สงฺขารสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย วิวิเธหิ อากาเรหิ อาพาธนโต พฺยาพาโธว พฺยาพชฺฌํ, กายิกํ เจตสิกญฺจ ทุกฺขํฯ สห พฺยาพชฺเฌน วตฺตตีติ สพฺยาพชฺฌํฯ เตนาห ‘‘สทุกฺข’’นฺติฯ เจตนาราสินฺติ ปุพฺพเจตนาทิราสิํฯ เจตนํ ปุนปฺปุนํ ปวตฺเตนฺโต ‘‘ราสิํ กโรติ ปิณฺฑํ กโรตี’’ติ จ วุตฺโตฯ สทุกฺขนฺติ นิรนฺตรทุกฺขํฯ เตนาห ‘‘สาพาธํ นิรสฺสาท’’นฺติฯ อตฺถีติ อุชุกํ ทุกฺขเวทนา นตฺถีติ อวตฺตพฺพตฺตา วุตฺตํฯ อนิฏฺฐสภาวตฺตา อนิฏฺฐารมฺมณตฺตา จ ทุกฺขปกฺขิกาว สา ทฏฺฐพฺพาฯ น หิ อกุสลวิปากา อิฏฺฐา นาม อตฺถี, กุสลวิปากา ปน อุเปกฺขาเวทนา ตตฺถ อปฺปาวสราฯ อฏฺฐกถายํ ปน นิรยสฺส ทุกฺขพหุลตฺตา ทุกฺขสฺส จ ตตฺถ พลวตาย สา อพฺโพหาริกฏฺฐาเน ฐิตาติ วุตฺตํฯ อุปมํ กตฺวา อาหโฏ วิเสโส วิย สามญฺญสฺส ยถา อโยปิณฺฑิโรหิโน วิย รูปานนฺติฯ ปฏิภาคอุปมาติ ปฏิพิมฺพอุปมาฯ

เต อคฺคเหตฺวาติ เหฏฺฐิมพฺรหฺมโลเก อคฺคเหตฺวาฯ โวมิสฺสกสุขทุกฺขนฺติ วิมิสฺสกสุขทุกฺขํ ปีติมิสฺสกภาวโตฯ กมฺมนฺติ ปาปกมฺมํฯ กมฺมสีเสน ผลํ วทติฯ กามญฺเจตฺถ ‘‘อพฺยาพชฺฌํ โลกํ อุปปชฺชตี’’ติ อาคตํ, ‘‘อพฺยาพชฺฌา ผสฺสา ผุสนฺตี’’ติ ปน วจเนน โลกุตฺตรผสฺสาปิ สงฺคยฺหนฺตีติ ‘‘ตีณิ สุจริตานิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกานิ กถิตานี’’ติ วุตฺตํฯ

สงฺขารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. พหุการสุตฺตวณฺณนา

[24] จตุตฺเถ อวสฺสยํ คโตติ วฏฺฏทุกฺขปริมุตฺติยา อวสฺสโย มยฺหนฺติ สรณคมนกฺกเมน อุปคโต โหติฯ สตนฺติกนฺติ สปริยตฺติธมฺมํฯ อคฺคหิตสรณปุพฺพสฺสาติ อคฺคหิตปุพฺพสรณสฺสฯ อกตาภินิเวสสฺส วเสน วุตฺตนฺติ ตสฺมิํ อตฺตภาเว น กโต สรณคมนาภินิเวโส เยนาติ อกตาภินิเวโส, ตสฺส วเสน วุตฺตํฯ กามํ ปุพฺเพปิ สรณทายโก อาจริโย วุตฺโต, ปพฺพชฺชาทายโกปิ สรณทายโกวฯ ปุพฺเพ ปน อุปาสกภาวาปาทกวเสน สรณทายโก อธิปฺเปโตฯ อิทํ ปน คหิตปพฺพชฺชสฺส สรณคมนํฯ ปพฺพชา หิ สวิเสสํ สรณคมนนฺติ ปพฺพชฺชาทายโก ปุน วุตฺโตฯ เอเตติ ปพฺพชฺชาทายกาทโยฯ ทุวิเธน ปริจฺฉินฺนาติ โลกิยธมฺมสมฺปาปโก โลกุตฺตรธมฺมสมฺปาปโกติ ทฺวิปฺปกาเรน ปริจฺฉินฺนา, กตาภินิเวสอกตาภินิเวสวเสน วาฯ อุปรีติ ปฐมมคฺคโต อุปริฯ เนว สกฺโกตีติ อาจริเยน กตสฺส อุปการสฺส มหานุภาวตฺตา ตสฺส ปติการํ นาม กาตุํ น สกฺโกติฯ

พหุการสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. วชิรูปมสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม อรุอิติ ปุราณํ ทุฏฺฐวณํ วุจฺจติฯ ก-กาโร ปทสนฺธิกโรติ อรุกูปมํ จิตฺตํ เอตสฺสาติ อรุกูปมจิตฺโต อปฺปมตฺตกสฺสปิ ทุกฺขสฺส อสหนโตฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อิตฺตรกาโลภาเสนาติ ปริตฺตเมว กาโล ญาโณภาสวิรเหนฯ ลคตีติ โกธาสงฺควเสน กุปฺปนฺโต ปุคฺคโล สมฺมุขา, ‘‘กิํ วทสี’’ติอาทินา ปรมฺมุขา จ อุปนยฺหนวเสน ลคติ, น ตณฺหาสงฺควเสนฯ กุปฺปตีติ กุชฺฌติฯ พฺยาปชฺชตีติ วิปนฺนจิตฺโต โหติฯ ถทฺธภาวํ อาปชฺชติ อีสกมฺปิ มุทุตฺตาภาวโตฯ ทุฏฺฐารุโกติ มํสโลหิตานํ ทุฏฺฐภาเวน ปกติภาวํ ชหิตฺวา ฐิโต ทุฏฺฐวโณฯ ‘‘ทุฏฺฐารุตา’’ติปิ ปฐนฺติ, ตตฺถาปิ ตากาโร ปทสนฺธิกโรฯ

ตสฺสาติ ทุฏฺฐารุกสฺสฯ สวนนฺติ อสุจิวิสนฺทนํฯ อุทฺธุมาตสฺส วิยาติ โกเธน อุทฺธํ อุทฺธํ ธุมาตกสฺส วิย โกธูปายาสสฺส อวิสฺสชฺชนโตฯ