ยสฺมา วา ภควา เวเนยฺยชฺฌาสยวเสน ปฐมํ กลฺยาณมิตฺตํ ทสฺเสนฺโต อรหตฺตํ ปเวเทตฺวา ‘‘ตยิทํ อรหตฺตํ อิมาย อารทฺธวีริยตาย โหตี’’ติ ทสฺเสนฺโต วีริยารมฺภํ ปเวเทตฺวา ‘‘สฺวายํ วีริยารมฺโภ อิมินา กลฺยาณมิตฺตสนฺนิสฺสเยน ภวตี’’ติ ทสฺเสนฺโต นิสฺสยสมฺปตฺติํ ปเวเทติ เหฏฺฐา ทสฺสิตนิทสฺสนานุรูปนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ทุติยปาปณิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รถการวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปุคฺคลวคฺโค

1. สมิทฺธสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม รุจฺจตีติ กายสกฺขิอาทีสุ ปุคฺคเลสุ อติวิย สุนฺทรตรปณีตตรภาเวน เต จิตฺตสฺส อภิรุจิอุปฺปาทโก กตโมติ ปุจฺฉติฯ สทฺธินฺทฺริยํ ธุรํ อโหสิ สทฺธาธุรํ มคฺควุฏฺฐานนฺติ กตฺวา, เสสินฺทฺริยานิ ปน กถนฺติ อาห ‘‘เสสานี’’ติอาทิฯ ปฏิวิทฺธมคฺโควาติ ตีหิปิ เถเรหิ อตฺตโน อตฺตโน ปฏิวิทฺธอรหตฺตมคฺโค เอว กถิโต, ตสฺมา น สุกรํ เอกํเสน พฺยากาตุํ ‘‘อยํ…เป.… ปณีตตโร จา’’ติฯ ภุมฺมนฺตเรเนว กเถสิ ‘‘ตีสุปิ ปุคฺคเลสุ อคฺคมคฺคฏฺโฐว ปณีตตโร’’ติฯ

สมิทฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. คิลานสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย หิตานีติ ภพฺยานิฯ วุทฺธิกรานีติ อาโรคฺยาทิวุทฺธิกรานิฯ อนุจฺฉวิกนฺติ อุปฏฺฐานกิริยาย อนุรูปํฯ วาตาปมารโรเคนาติ วาตโรเคน จ อปมารโรเคน จ, วาตนิทาเนน วา อปมารโรเคนฯ นิฏฺฐปฺปตฺตคิลาโนติ ‘‘อิมินา โรเคน น จิรสฺเสว มริสฺสตี’’ติ นิฏฺฐํ ปตฺโต คิลาโนฯ ขิปิตกํ นาม วมถุโรโคฯ กจฺฉูติ ถุลฺลกจฺฉุอาพาโธฯ ติณปุปฺผกชโร วิสมวาตสมฺผสฺสชโรโคฯ เยสนฺติ เยสํ โรคานํฯ ปฏิชคฺคเนนาติ ปฏิการมตฺเตนฯ ผาสุกนฺติ พฺยาธิวูปสมเนน สรีรสฺส ผาสุภาโวฯ พฺยาธินิทานสมุฏฺฐานชานเนน ปณฺฑิโต, ปฏิการกิริยาย ยุตฺตการิตาย ทกฺโข, อุฏฺฐานวีริยสมฺปตฺติยา อนลโสฯ

ปทปรโม ปุคฺคโล กถิโต สมฺมตฺตนิยาโมกฺกมนสฺส อโยคฺคภาวโตฯ อลภนฺโตว ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ สวนาย โอกฺกมติ นิยามํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ ปจฺเจกโพธิํฯ ยนฺติ, ยโตฯ โอวาทํ ลภิตฺวาติ อาภิสมาจาริกวตฺตํ โอวาทมตฺตํฯ เอตฺตโกปิ หิ ตสฺส หิตาวโหติฯ ตนฺนิสฺสิโตวาติ วิปญฺจิตญฺญุนิสฺสิโตว โหติฯ ปุนปฺปุนํ เทเสตพฺโพว สมฺมตฺตนิยาโมกฺกมนสฺส โยคฺคภาวโตฯ

คิลานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สงฺขารสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย วิวิเธหิ อากาเรหิ อาพาธนโต พฺยาพาโธว พฺยาพชฺฌํ, กายิกํ เจตสิกญฺจ ทุกฺขํฯ สห พฺยาพชฺเฌน วตฺตตีติ สพฺยาพชฺฌํฯ เตนาห ‘‘สทุกฺข’’นฺติฯ เจตนาราสินฺติ ปุพฺพเจตนาทิราสิํฯ เจตนํ ปุนปฺปุนํ ปวตฺเตนฺโต ‘‘ราสิํ กโรติ ปิณฺฑํ กโรตี’’ติ จ วุตฺโตฯ สทุกฺขนฺติ นิรนฺตรทุกฺขํฯ เตนาห ‘‘สาพาธํ นิรสฺสาท’’นฺติฯ อตฺถีติ อุชุกํ ทุกฺขเวทนา นตฺถีติ อวตฺตพฺพตฺตา วุตฺตํฯ อนิฏฺฐสภาวตฺตา อนิฏฺฐารมฺมณตฺตา จ ทุกฺขปกฺขิกาว สา ทฏฺฐพฺพาฯ น หิ อกุสลวิปากา อิฏฺฐา นาม อตฺถี, กุสลวิปากา ปน อุเปกฺขาเวทนา ตตฺถ อปฺปาวสราฯ อฏฺฐกถายํ ปน นิรยสฺส ทุกฺขพหุลตฺตา ทุกฺขสฺส จ ตตฺถ พลวตาย สา อพฺโพหาริกฏฺฐาเน ฐิตาติ วุตฺตํฯ อุปมํ กตฺวา อาหโฏ วิเสโส วิย สามญฺญสฺส ยถา อโยปิณฺฑิโรหิโน วิย รูปานนฺติฯ ปฏิภาคอุปมาติ ปฏิพิมฺพอุปมาฯ

เต อคฺคเหตฺวาติ เหฏฺฐิมพฺรหฺมโลเก อคฺคเหตฺวาฯ โวมิสฺสกสุขทุกฺขนฺติ วิมิสฺสกสุขทุกฺขํ ปีติมิสฺสกภาวโตฯ กมฺมนฺติ ปาปกมฺมํฯ กมฺมสีเสน ผลํ วทติฯ กามญฺเจตฺถ ‘‘อพฺยาพชฺฌํ โลกํ อุปปชฺชตี’’ติ อาคตํ, ‘‘อพฺยาพชฺฌา ผสฺสา ผุสนฺตี’’ติ ปน วจเนน โลกุตฺตรผสฺสาปิ สงฺคยฺหนฺตีติ ‘‘ตีณิ สุจริตานิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกานิ กถิตานี’’ติ วุตฺตํฯ

สงฺขารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ