เมนู

5. ปริสวคฺควณฺณนา

[43] ปญฺจมสฺส ปฐเม อุทฺธจฺเจน สมนฺนาคตาติ อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญิตาย, กปฺปิเย อกปฺปิยสญฺญิตาย, อวชฺเช วชฺชสญฺญิตาย, วชฺเช อวชฺชสญฺญิตาย อุทฺธจฺจปฺปกติกาฯ เย หิ วินเย อปกตญฺญุโน สํกิเลสโวทานิเยสุ ธมฺเมสุ น กุสลา สกิญฺจนการิโน วิปฺปฏิสารพหุลา, เตสํ อนุปฺปนฺนญฺจ อุทฺธจฺจํ อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนญฺจ ภิยฺโยภาวํ เวปุลฺลํ อาปชฺชติฯ สาราภาเวน ตุจฺฉตฺตา นโฬ วิยาติ นโฬ, มาโนติ อาห ‘‘อุนฺนฬาติ อุคฺคตนฬา’’ติฯ เตนาห ‘‘อุฏฺฐิตตุจฺฉมานา’’ติฯ มาโน หิ เสยฺยสฺส เสยฺโยติ สทิโสติ จ ปวตฺติยา วิเสสโต ตุจฺโฉฯ จาปลฺเลนาติ จปลภาเวน, ตณฺหาโลลุปฺเปนาติ อตฺโถฯ มุขขราติ มุเขน ผรุสา, ผรุสวาทิโนติ อตฺโถฯ

วิกิณฺณวาจาติ วิสฺสฏวจนา สมฺผปฺปลาปิตาย อปริยนฺตวจนาฯ เตนาห ‘‘อสํยตวจนา’’ติอาทิฯ วิสฺสฏฺฐสติโนติ สติวิรหิตาฯ ปจฺจยเวกลฺเลน วิชฺชมานายปิ สติยา สติกิจฺจํ กาตุํ อสมตฺถตาย เอวํ วุตฺตาฯ น สมฺปชานนฺตีติ อสมฺปชานา, ตํโยคนิวตฺติยํ จายํ อกาโร ‘‘อเหตุกา ธมฺมา (ธ. ส. ทุกมาติกา 2), อภิกฺขุโก อาวาโส’’ติอาทีสุ (จูฬว. 76) วิยาติ อาห ‘‘นิปฺปญฺญา’’ติ, ปญฺญารหิตาติ อตฺโถฯ ปาฬิยํ วิพฺภนฺตจิตฺตาติ อุพฺภนฺตจิตฺตาฯ สมาธิวิรเหน ลทฺโธกาเสน อุทฺธจฺเจน เตสํ สมาธิวิรหานํ จิตฺตํ นานารมฺมเณสุ ปริพฺภมติ วนมกฺกโฏ วิย วนสาขาสุฯ ปากตินฺทฺริยาติ สํวราภาเวน คิหิกาเล วิย วิวฏอินฺทฺริยาฯ เตนาห ‘‘ปกติยา ฐิเตหี’’ติอาทิฯ วิวเฏหีติ อสํวุเตหิฯ

[44] ทุติเย ภณฺฑนํ วุจฺจติ กลหสฺส ปุพฺพภาโคติ กลหสฺส เหตุภูตา ปริภาสา ตํสทิสี จ อนิฏฺฐกิริยา ภณฺฑนํ นามฯ กลหชาตาติ หตฺถปรามาสาทิวเสน มตฺถกปฺปตฺโต กลโห ชาโต เอเตสนฺติ กลหชาตาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ วิรุทฺธวาทนฺติ ‘‘อยํ ธมฺโม, นายํ ธมฺโม’’ติอาทินา วิรุทฺธวาทภูตํ วิวาทํฯ มุขสนฺนิสฺสิตตาย วาจา อิธ ‘‘มุข’’นฺติ อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘ทุพฺภาสิตา วาจา มุขสตฺติโยติ วุจฺจนฺตี’’ติฯ จตุพฺพิธมฺปิ สงฺฆกมฺมํ สีมาปริจฺฉินฺเนหิ ปกตตฺเตหิ ภิกฺขูหิ เอกโต กตฺตพฺพตฺตา เอกกมฺมํ นามฯ ปญฺจวิโธปิ ปาติโมกฺขุทฺเทโส เอกโต อุทฺทิสิตพฺพตฺตา เอกุทฺเทโส นามฯ