7. วสฺสการสุตฺตวณฺณนา

[187] สตฺตเม วสฺสกาโร พฺราหฺมโณ มคธมหามตฺโตติ เอตฺถ วสฺสกาโรติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํฯ มหติยา อิสฺสริยมตฺตาย สมนฺนาคโต มหามตฺโตฯ อิสฺสริยมตฺตายาติ จ อิสฺสริยปฺปมาเณนาติ อตฺโถ, อิสฺสริเยน เจว วิตฺตูปกรเณน จาติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ, อุปโภคูปกรณานิปิ หิ โลเก ‘‘มตฺตา’’ติ วุจฺจนฺติฯ มคธรญฺโญ, มคธรฏฺเฐ วา มหามตฺโตติ มคธมหามตฺโตฯ ตุทิสญฺญิโต คาโม นิวาโส เอตสฺสาติ โตเทยฺโยฯ เตเนวาห ‘‘ตุทิคามวาสิกสฺสา’’ติฯ ตุทิคามวาสิตา จสฺส ตตฺถ อธิปติภาเวนาติ ทฏฺฐพฺพาฯ โส หิ ตํ คามํ โสณทณฺโฑ วิย, จมฺปํ กูฏทนฺโต วิย, ขาณุมตํ อธิปติภาเวน อชฺฌาวสติฯ มหทฺธโน โหติ ปญฺจจตฺตาลีสโกฏิวิภโวฯ ปริสตีติ ปริสายํ, ชนสมูเหติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘สนฺนิปติตาย ปริสายา’’ติฯ อภิปฺปสนฺโนติ เอตฺถ อภิกฺกมนตฺโถ อภิ-สทฺโทติ อาห ‘‘อติกฺกมฺม ปสนฺโน’’ติ, ปสาทนียํ ฐานํ อติกฺกมิตฺวา อปฺปสาทนียฏฺฐาเน ปสนฺโนติ อธิปฺปาโยฯ ตํ ตํ กิจฺจํ อตฺถํ ปสฺสตีติ อตฺถทสา, อลํ สมตฺถา ปฏิพลา อตฺถทสา อลมตฺถทสา, อลมตฺถทเส อติสยนฺตีติ อลมตฺถทสตราฯ เตนาห ‘‘อตฺเถ ปสฺสิตุํ สมตฺถา’’ติอาทิฯ เนว สปฺปุริสํ น อสปฺปุริสํ ชานาติ สปฺปุริสธมฺมานํ อสปฺปุริสธมฺมานญฺจ ยาถาวโต อชานนโตฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

วสฺสการสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อุปกสุตฺตวณฺณนา

[188] อฏฺฐเม นิพฺพตฺติวเสน นิรยํ อรหติ, นิรยสํวตฺตนิเยน วา กมฺมุนา นิรเย นิยุตฺโตติ เนรยิโกฯ อวีจิมฺหิ อุปฺปชฺชิตฺวา ตตฺถ อายุกปฺปสญฺญิตํ อนฺตรกปฺปํ ติฏฺฐตีติ กปฺปฏฺโฐฯ นิรยูปปตฺติํ ปริหรณวเสน ติกิจฺฉิตุํ อสกฺกุเณยฺโยติ อเตกิจฺโฉฯ อปริยาทินฺนาวาติ อปริกฺขีณาเยวฯ สเจ หิ เอโก ภิกฺขุ กายานุปสฺสนํ ปุจฺฉติ, อญฺโญ เวทนานุปสฺสนํ…เป.… จิตฺตานุปสฺสนํฯ ‘‘อิมินา ปุฏฺเฐ อหํ ปุจฺฉามี’’ติ เอโก เอกํ น โอโลเกติ, เอวํ สนฺเตปิ เตสํ วาโร ปญฺญายติ เอว, พุทฺธานํ ปน วาโร น ปญฺญายติฯ วิทตฺถิจตุรงฺคุลํ ฉายํ อติกฺกมนโต ปุเรตรํเยว ภควา จุทฺทสวิเธน กายานุปสฺสนํ, นววิเธน เวทนานุปสฺสนํ, โสฬสวิเธน จิตฺตานุปสฺสนํ, ปญฺจวิเธน ธมฺมานุปสฺสนํ กเถติฯ ติฏฺฐนฺตุ วา เอวํ จตฺตาโรฯ สเจ หิ อญฺเญ จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเนสุ, อญฺเญ อิทฺธิปาเทสุ, อญฺเญ ปญฺจินฺทฺริเยสุ , อญฺเญ ปญฺจพเลสุ, อญฺเญ สตฺตโพชฺฌงฺเคสุ, อญฺเญ อฏฺฐมคฺคงฺเคสุ ปญฺเห ปุจฺเฉยฺยุํ, ตมฺปิ ภควา กเถยฺยฯ ติฏฺฐนฺตุ วา เอเต อฏฺฐฯ สเจ อญฺเญ สตฺตติํส ชนา โพธิปกฺขิเยสุ ปญฺเห ปุจฺเฉยฺยุํ, ตมฺปิ ภควา ตาวเทว กเถยฺยฯ กสฺมา? ยาวตา หิ โลกิยมหาชเน เอกํ ปทํ กเถนฺเต ตาว อานนฺทตฺเถโร อฏฺฐ ปทานิ กเถติฯ อานนฺทตฺเถเร ปน เอกํ ปทํ กเถนฺเตเยว ภควา โสฬส ปทานิ กเถติฯ กสฺมา? ภควโต หิ ชิวฺหา มุทุ, ทนฺตาวรณํ สุผุสิตํ, วจนํ อคฬิตํ, ภวงฺคปริวาโส ลหุโกฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อปริยาทินฺนาวสฺส ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา, อปริยาทินฺนํ ธมฺมปทพฺยญฺชน’’นฺติฯ

ตตฺถ ธมฺมเทสนาติ ตนฺติฏฺฐปนาฯ ธมฺมปทพฺยญฺชนนฺติ เอตฺถ ธมฺโมติ ปาฬิฯ ปชฺชติ อตฺโถ เอเตนาติ ปทํฯ วากฺยญฺจ ปเทเนว สงฺคหิตํฯ อตฺถํ พฺยญฺเชตีติ พฺยญฺชนํ, อกฺขรํฯ ตญฺหิ ปทวากฺยํ ปริจฺฉิชฺชมานํ ตํ ตํ อตฺถํ พฺยญฺเชติ ปกาเสติฯ