เมนู

10. มหาปเทสสุตฺตวณฺณนา

[180] ทสเม มหาโอกาเสติ มหนฺเต โอกาเส มหนฺตานิ ธมฺมสฺส ปติฏฺฐาปนฏฺฐานานิฯ เยสุ ปติฏฺฐาปิโต ธมฺโม นิจฺฉียติ อสนฺเทหโตฯ กานิ ปน ตานิ? อาคมนวิสิฏฺฐานิ สุตฺโตตรณาทีนิฯ ทุติยวิกปฺเป อปทิสียนฺตีติ อปเทสา, มหนฺตา อปเทสา เอเตสนฺติ มหาปเทสาฯ ‘‘สมฺมุขา เมตํ, อาวุโส, ภควโต สุต’’นฺติอาทินา เกนจิ อาภตสฺส ธมฺโมติ วินิจฺฉยเน การณํฯ กิํ ปน ตนฺติ? ตสฺส ยถาภตสฺส สุตฺโตตรณาทิ เอวฯ ยทิ เอวํ กถํ จตฺตาโรติ? ยสฺมา ธมฺมสฺส ทฺเว สมฺปทาโย สตฺถา สาวโก จฯ เตสุ สาวกา สงฺฆคณปุคฺคลวเสน ติวิธาฯ เอวมิมมฺหา มยายํ ธมฺโม ปฏิคฺคหิโตติ อปทิสิตพฺพานํ เภเทน จตฺตาโรฯ เตนาห ‘‘สมฺมุขา เมตํ, อาวุโส, ภควโต สุต’’นฺติอาทิฯ ตถา จ วุตฺตํ เนตฺติยํ (เนตฺติ. 4.18) ‘‘จตฺตาโร มหาปเทสา พุทฺธาปเทโส, สงฺฆาปเทโส, คณาปเทโส, ปุคฺคลาปเทโสฯ อิเม จตฺตาโร มหาปเทสา’’ติฯ พุทฺโธ อปเทโส เอตสฺสาติ พุทฺธาปเทโสฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ เตนาห ‘‘พุทฺธาทโย…เป.… มหาการณานี’’ติฯ

เนว อภินนฺทิตพฺพนฺติ น สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํ, คนฺถสฺส สมฺปฏิจฺฉนํ นาม สวนนฺติ อาห ‘‘น โสตพฺพ’’นฺติฯ ปทพฺยญฺชนานีติ ปทานิ จ พฺยญฺชนานิ จ, อตฺถปทานิ พฺยญฺชนปทานิ จาติ อตฺโถฯ ปชฺชติ อตฺโถ เอเตหีติ ปทานิ, อกฺขราทีนิ พฺยญฺชนปทานิฯ ปชฺชิตพฺพโต ปทานิ, สงฺกาสนาทีนิ อตฺถปทานิฯ ‘‘อฏฺฐกถายํ ปทสงฺขาตานิ พฺยญฺชนานีติ พฺยญฺชนปทาเนว วุตฺตานี’’ติ เกจิฯ อตฺถํ พฺยญฺเชนฺตีติ พฺยญฺชนานิ, พฺยญฺชนปทานิฯ เตหิ พฺยญฺชิตพฺพโต พฺยญฺชนานิ, อตฺถปทานีติ อุภยสงฺคหโตฯ อิมสฺมิํ ฐาเนติ เตนาภตสุตฺตสฺส อิมสฺมิํ ปเทเสฯ ปาฬิ วุตฺตาติ เกวโล ปาฬิธมฺโม วุตฺโตฯ อตฺโถ วุตฺโตติ ปาฬิยา อตฺโถ วุตฺโต นิทฺทิฏฺโฐฯ อนุสนฺธิ กถิโตติ ยถารทฺธเทสนาย อุปริเทสนาย จ อนุสนฺธานํ กถิตํ, สมฺพนฺโธ กถิโตฯ ปุพฺพาปรํ กถิตนฺติ ปุพฺเพน ปรํ อวิรุชฺฌนญฺเจว วิเสสฏฺฐานญฺจ กถิตํ ปกาสิตํฯ เอวํ ปาฬิธมฺมาทีนิ สมฺมเทว สลฺลกฺเขตฺวา คหณํ สาธุกํ อุคฺคหณนฺติ อาห ‘‘สุฏฺฐุ คเหตฺวา’’ติฯ สุตฺเต โอตาเรตพฺพานีติ ญาเณน สุตฺเต โอคาเหตฺวา ตาเรตพฺพานิฯ ตํ ปน โอคาเหตฺวา ตรณํ ตตฺถ โอตรณํ อนุปฺปเวสนํ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘โอตริตพฺพานี’’ติฯ สํสนฺเทตฺวา ทสฺสนํ สนฺทสฺสนนฺติ อาห ‘‘วินเย สํสนฺเทตพฺพานี’’ติฯ

‘‘กิํ ปน ตํ สุตฺตํ, โก วา วินโย’’ติ วิจารณายํ อาจริยานํ มติเภทมุเขน ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ วินโยติ วิภงฺคปาฐมาหฯ โส หิ มาติกาสญฺญิตสฺส สุตฺตสฺส อตฺเถ สูจนโต ‘‘สุตฺต’’นฺติ วตฺตพฺพตํ อรหติฯ วิวิธนยตฺตา วิสิฏฺฐนยตฺตา จ วินโย, ขนฺธกปาโฐฯ เอวนฺติ เอวํ สุตฺตวินเยสุ ปริคฺคยฺหมาเนสุ วินยปิฏกมฺปิ น ปริยาทิยติ ปริวารปาฬิยา อสงฺคหิตตฺตาฯ สุตฺตนฺตาภิธมฺมปิฏกานิ วา สุตฺตํ อตฺถสูจนาทิอตฺถสมฺภวโตฯ เอวมฺปีติ สุตฺตนฺตาภิธมฺมปิฏกานิ สุตฺตํ, วินยปิฏกํ วินโยติ เอวํ สุตฺตวินยวิภาเค วุจฺจมาเนปิฯ