7. ราหุลสุตฺตวณฺณนา

[177] สตฺตเม ปถวีธาตุเรเวสาติ ทุวิธาเปสา ถทฺธฏฺเฐน, กกฺขฬฏฺเฐน, ผรุสฏฺเฐน เอกลกฺขณา ปถวีธาตุ เอวาติ อชฺฌตฺติกํ พาหิราย สทฺธิํ โยเชตฺวา ทสฺเสติฯ กสฺมา? พาหิราย ปถวีธาตุยา อเจตนาภาโว ปากโฏ, น อชฺฌตฺติกาย, ตสฺมา พาหิราย สทฺธิํ เอกสทิสา อเจตนาเยวาติ คณฺหนฺตสฺส สุขปริคฺคาหา โหติ, ยถา กิํ? ทนฺเตน โคเณน สทฺธิํ โยชิโต อทนฺโต กติปาหเมว วิสุกายติ วิปฺผนฺทติ, อถ น จิรสฺเสว ทมถํ อุเปติ, เอวํ อชฺฌตฺติกํ พาหิราย สทฺธิํ เอกสทิสาติ คณฺหนฺตสฺส กติปาหเมว อเจตนภาเวน อุปฏฺฐาติ, อถ น จิเรเนวสฺสา อเจตนภาโว ปากโฏ โหติ ธาตุมตฺตตาย ทสฺสนโตฯ เนตํ มม…เป.… ทฏฺฐพฺพนฺติ ตํ อุภยมฺปิ ‘‘น เอตํ มม, น เอโสหมสฺมิ, น เอโส เม อตฺตา’’ติ เอวํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ ยถาภูตนฺติ ยถาสภาวํฯ ตญฺหิ อนิจฺจาทิสภาวํ, ตสฺมา อนิจฺจํ ทุกฺขมนตฺตาติ เอวํ ทฏฺฐพฺพนฺติ อตฺโถฯ ยสฺมา ‘‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’’ติ ปสฺสนฺโต เนว กตฺถจิ อตฺตานํ ปสฺสติ, น ตํ ปรสฺส กิญฺจนภาเว อุปเนตพฺพํ ปสฺสติ, น ปรสฺส อตฺตานํ อตฺตโน กิญฺจนภาเว อุปเนตพฺพํ ปสฺสติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘จตุโกฏิกสุญฺญตา นาม กถิตา’’ติฯ

ราหุลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ชมฺพาลีสุตฺตวณฺณนา

[178] อฏฺฐเม สนฺตนฺติ องฺคสนฺตตาย เจว อารมฺมณสนฺตตาย จ กมนียํ มโนหรํฯ เจโตวิมุตฺตินฺติ รูปารูปาวจรํ จิตฺตวิมุตฺติํฯ เตเนวาห ‘‘อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ อญฺญตรํ สมาปตฺติ’’นฺติฯ เลปมกฺขิเตนาติ ลาขามกฺขิเตนฯ ปาริปนฺถิเก อโสเธตฺวาติ กามจฺฉนฺทาทิปาริปนฺถิเก อโสเธตฺวาฯ โย หิ กามาทีนวปจฺจเวกฺขณาทีหิ กามจฺฉนฺทํ น สุฏฺฐุ วิกฺขมฺเภตฺวา กายปฺปสฺสทฺธิวเสน ทุฏฺฐุลฺลํ สุปฺปฏิปฺปสฺสทฺธํ อกตฺวา อารมฺภธาตุมนสิการาทิวเสน ถินมิทฺธํ น สุฏฺฐุ ปฏิวิโนเทตฺวา สมถนิมิตฺตมนสิการาทิวเสน อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ น สมูหตํ กตฺวา อญฺเญปิ สมาธิปริปนฺเถ ธมฺเม น สุฏฺฐุ โสเธตฺวา ฌานํ สมาปชฺชติฯ โส อโสธิตํ อาสยํ ปวิฏฺฐภมโร วิย อสุทฺธํ อุยฺยานํ ปวิฏฺฐราชา วิย จ ขิปฺปเมว นิกฺขมติฯ โย ปน สมาธิปริปนฺเถ ธมฺเม สุฏฺฐุ วิโสเธตฺวา ฌานํ สมาปชฺชติ, โส สุวิโสธิตํ อาสยํ ปวิฏฺฐภมโร วิย สุปริสุทฺธํ อุยฺยานํ ปวิฏฺฐราชา วิย จ สกลมฺปิ ทิวสภาคํ อนฺโตสมาปตฺติยํเยว โหติฯ

อายมุขานีติ นทิตฬากกนฺทรปทราทิโต อาคมนมคฺคาฯ เต จ กนฺทราเยวาติ อาห ‘‘จตสฺโส ปวิสนกนฺทรา’’ติฯ อปายมุขานีติ อปคมนมคฺคาฯ อเปนฺติ อปคจฺฉนฺติ เอเตหีติ หิ อปายา, เต เอว มุขานีติ อปายมุขานิฯ ตานิ จ อุทกนิกฺขมนจฺฉิทฺทานีติ อาห ‘‘อปวาหนจฺฉิทฺทานี’’ติ, อปายสงฺขาตานิ อุทกนิกฺขมนจฺฉิทฺทานีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ชมฺพาลีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. นิพฺพานสุตฺตวณฺณนา

[179] นวเม อภิธมฺเม วุตฺตนเยนาติ –

‘‘กตมา หานภาคินี ปญฺญา? ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภิํ กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคินี ปญฺญา, ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺฐติ ฐิติภาคินี ปญฺญาฯ อวิตกฺกสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคินี ปญฺญาฯ นิพฺพิทาสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคินี ปญฺญา’’ติ (วิภ. 799) –

อาทินา วิภงฺเค วุตฺตนเยน เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภินฺติ ยฺวายํ อปฺปคุณสฺส ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภี, ตํฯ กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺตีติ ตโต วุฏฺฐิตํ อารมฺมณวเสน กามสหคตา หุตฺวา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ ตุทนฺติ โจเทนฺติฯ ตสฺส กามานุปกฺขนฺทานํ สญฺญามนสิการานํ วเสน สา ปฐมชฺฌานปญฺญา หายติ ปริหายติ, ตสฺมา ‘‘หานภาคินี ปญฺญา’’ติ วุตฺตาฯ ตทนุธมฺมตาติ ตทนุรูปสภาวาฯ สติ สนฺติฏฺฐตีติ อิทํ มิจฺฉาสติํ สนฺธาย วุตฺตํ, น สมฺมาสติํฯ ยสฺส หิ ปฐมชฺฌานานุรูปสภาวา ปฐมชฺฌานํ สนฺตโต ปณีตโต ทิสฺวา อสฺสาทยมานา อภินนฺทมานา นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส นิกนฺติวเสน ปฐมชฺฌานปญฺญา เนว หายติ น วฑฺฒติ, ฐิติโกฏฺฐาสิกา โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ฐิติภาคินี ปญฺญา’’ติฯ