10. โมเนยฺยสุตฺตวณฺณนา

[123] ทสเม มุนิโน ภาวา โมเนยฺยานิ, เยหิ ธมฺเมหิ อุภยหิตมุนนโต มุนิ นาม โหติ, เต มุนิภาวกรา โมเนยฺยา ปฏิปทา ธมฺมา เอว วุตฺตาฯ มุนิโน วา เอตานิ โมเนยฺยานิ, ยถาวุตฺตธมฺมา เอวฯ ตตฺถ ยสฺมา กาเยน อกตฺตพฺพสฺส อกรณํ, กตฺตพฺพสฺส จ กรณํ , ‘‘อตฺถิ อิมสฺมิํ กาเย เกสา’’ติอาทินา (ที. นิ. 2.377; ม. นิ. 1.110; สํ. นิ. 4.127; ขุ. ปา. 3.ทฺวตฺติํสาการ) กายสงฺขาตสฺส อารมฺมณสฺส ชานนํ, กายสฺส จ สมุทยโต อตฺถงฺคมโต อสฺสาทโต อาทีนวโต นิสฺสรณโต จ ยาถาวโต ปริชานนตา, ตถา ปริชานนวเสน ปน ปวตฺโต วิปสฺสนามคฺโค, เตน จ กาเย ฉนฺทราคสฺส ปชหนํ, กายสงฺขารํ นิโรเธตฺวา ปตฺตพฺพสมาปตฺติ วา, สพฺเพ เอเต กายมุเขน ปวตฺตา โมเนยฺยปฺปฏิปทา ธมฺมา กายโมเนยฺยํ นามฯ ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘กตมํ กายโมเนยฺยํ? ติวิธกายทุจฺจริตสฺส ปหานํ กายโมเนยฺยํ, ติวิธกายสุจริตมฺปิ กายโมเนยฺย’’นฺติอาทินา (มหานิ. 14) ปาฬิ อาคตาฯ อิธาปิ เตเนว ปาฬินเยน อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ติวิธกายทุจฺจริตปฺปหานํ กายโมเนยฺยํ นามา’’ติอาทิมาหฯ

อิทานิ ‘‘กตมํ วจีโมเนยฺยํ? จตุพฺพิธวจีทุจฺจริตสฺส ปหานํ วจีโมเนยฺยํ, จตุพฺพิธํ วจีสุจริตํ, วาจารมฺมเณ ญาณํ, วาจาปริญฺญา, ปริญฺญาสหคโต มคฺโค, วาจาย ฉนฺทราคสฺส ปหานํ, วจีสงฺขารนิโรโธ ทุติยชฺฌานสมาปตฺติ วจีโมเนยฺย’’นฺติ อิมาย ปาฬิยา วุตฺตมตฺถํ อติทีเปนฺโต ‘‘วจีโมเนยฺเยปิ เอเสว นโย’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ โจปนวาจญฺเจว สทฺทวาจญฺจ อารพฺภ ปวตฺตา ปญฺญา วาจารมฺมเณ ญาณํฯ ตสฺสา วาจาย สมุทยาทิโต ปริชานนํ วาจาปริญฺญาฯ

‘‘กตมํ มโนโมเนยฺยํ? ติวิธมโนทุจฺจริตสฺส ปหานํ มโนโมเนยฺยํ, ติวิธํ มโนสุจฺจริตํ, มนารมฺมเณ ญาณํ, มนปริญฺญา, ปริญฺญาสหคโต มคฺโค, มนสฺมิํ ฉนฺทราคสฺส ปหานํ, จิตฺตสงฺขารนิโรโธ สญฺญาเวทยิตนิโรธสมาปตฺติ มโนโมเนยฺย’’นฺติ อิมาย ปาฬิยา อาคตนเยน อตฺถํ วิภาเวนฺโต ‘‘มโนโมเนยฺเยปิ อิมินาว นเยน อตฺถํ ญตฺวา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ จ เอกาสีติวิธํ โลกิยจิตฺตํ อารพฺภ ปวตฺตญาณํ มนารมฺมเณ ญาณํฯ ตสฺส สมุทยาทิโต ปริชานนํ มนปริญฺญาติ อยํ วิเสโสฯ

โมเนยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาปายิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(13) 3. กุสินารวคฺโค

1-2. กุสินารสุตฺตาทิวณฺณนา

[124-125] ตติยสฺส ปฐเม ตณฺหาเคเธน คถิโตติ ตณฺหาพนฺธเนน พทฺโธฯ ตณฺหามุจฺฉนายาติ ตณฺหาย วเสน มุจฺฉาปตฺติยาฯ มุจฺฉิโตติ มุจฺฉํ โมหํ ปมาทํ อาปนฺโนฯ อชฺโฌปนฺโนติ อธิโอปนฺโนฯ ตณฺหาย อธิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถโฏ คิลิตฺวา ปรินิฏฺฐเปตฺวา วิย ฐิโตฯ เตนาห ‘‘อชฺโฌปนฺโนติ ตณฺหาย คิลิตฺวา ปรินิฏฺฐเปตฺวา ปวตฺโต’’ติฯ อนาทีนวทสฺสาวีติ คถิตาทิภาเวน ปริโภเค อาทีนวมตฺตมฺปิ น ปสฺสติฯ นิสฺสรณปญฺโญติ อยมตฺโถ อาหารปริโภเคติ ตตฺถ ปโยชนปริจฺเฉทิกา ‘‘ยาวเทว อิมสฺส กายสฺส ฐิติยา’’ติอาทินา (ม. นิ. 1.23; 2.24; 3.75; สํ. นิ. 4.120; อ. นิ. 6.58; 8.9) ปวตฺตา อาหารปฏิพทฺธฉนฺทราคนิสฺสรณภูตา ปญฺญา อสฺส อตฺถีติ นิสฺสรณปญฺโญฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ทุติเย นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

กุสินารสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. โคตมกเจติยสุตฺตวณฺณนา

[126] ตติเย สมฺพหุลาติ ปญฺจสตมตฺตาฯ ปญฺจสตา กิร พฺราหฺมณา ติณฺณํ เวทานํ ปารคู อปรภาเค ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ ปสฺสมานา ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา น จิรสฺเสว สพฺพํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา ปริยตฺติํ นิสฺสาย มานํ อุปฺปาเทสุํ – ‘‘ยํ ยํ ภควา กเถติ, ตํ ตํ มยํ ขิปฺปเมว ชานามฯ ภควา หิ อิตฺถิลิงฺคาทีนิ ตีณิ ลิงฺคานิ, นามาทีนิ จตฺตาริ ปทานิ, ปฐมาทโย สตฺต วิภตฺติโย มุญฺจิตฺวา น กิญฺจิ กเถติ, เอวํ กถิเต จ อมฺหากํ คณฺฐิปทํ นาม นตฺถี’’ติ, เต ภควติ อคารวา หุตฺวา ตโต ปฏฺฐาย ภควโต อุปฏฺฐานมฺปิ ธมฺมสฺสวนมฺปิ อภิณฺหํ น คจฺฉนฺติฯ เต สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘สมฺพหุลา กิร พฺราหฺมณปพฺพชิตา…เป.… ธมฺมสฺสวนํ น คจฺฉนฺตี’’ติฯ มุขปฏิญฺญํ คเหตฺวาติ ‘‘สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว’’ติอาทินา ตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ เตหิ ภิกฺขูหิ วุตฺตํ ปฏิวจนํ คเหตฺวาฯ ตญฺหิ อตฺตโน มุเขเนว ปฏิญฺญาตตฺตา ‘‘มุขปฏิญฺญา’’ติ วุจฺจติฯ