3. อปฺปเมยฺยสุตฺตวณฺณนา

[116] ตติเย สุเขน เมตพฺโพติ ยถา ปริตฺตสฺส อุทกสฺส สุเขน ปมาณํ คยฺหติ, เอวเมว ‘‘อุทฺธโต’’ติอาทินา ยถาวุตฺเตหิ อคุณงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส สุเขน ปมาณํ คยฺหตีติ, สุเขน เมตพฺโพฯ ทุกฺเขน เมตพฺโพติ ยถา มหาสมุทฺทสฺส ทุกฺเขน ปมาณํ คยฺหติ, เอวเมว ‘‘อนุทฺธโต’’ติอาทินา ทสฺสิเตหิ คุณงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ทุกฺเขน ปมาณํ คยฺหติ, ‘‘อนาคามี นุ โข ขีณาสโว นุ โข’’ติ วตฺตพฺพตํ คจฺฉติ, เตเนส ทุกฺเขน เมตพฺโพฯ ปเมตุํ น สกฺโกตีติ ยถา อากาสสฺส น สกฺกา ปมาณํ คเหตุํ, เอวํ ขีณาสวสฺส, เตเนส ปเมตุํ น สกฺกาติ อปฺปเมยฺโยฯ

สาราภาเวน ตุจฺฉตฺตา นโฬ วิย นโฬ, มาโนติ อาห ‘‘อุนฺนโฬติ อุคฺคตนโฬ’’ติ, อุฏฺฐิตตุจฺฉมาโนติ วุตฺตํ โหติฯ เตนาห ‘‘ตุจฺฉมานํ อุกฺขิปิตฺวา ฐิโตติ อตฺโถ’’ติฯ มโน หิ เสยฺยสฺส เสยฺโยติ สทิโสติ จ ปวตฺติยา วิเสสโต ตุจฺโฉฯ จาปลฺเลนาติ จปลภาเวน, ตณฺหาโลลุปฺเปนาติ อตฺโถฯ มุขโรติ มุเขน ผรุโส, ผรุสวาโจติ อตฺโถฯ วิกิณฺณวาโจติ วิสฏวจโน สมฺผปฺปลาปิตาย อปริยนฺตวจโนฯ เตนาห ‘‘อสญฺญตวจโน’’ติ, ทิวสมฺปิ นิรตฺถกวจนํ ปลาปีติ วุตฺตํ โหติฯ จิตฺเตกคฺคตารหิโตติ อุปจารปฺปนาสมาธิรหิโต จณฺฑโสเต พทฺธนาวา วิย อนวฏฺฐิตกิริโยฯ ภนฺตจิตฺโตติ อนวฏฺฐิตจิตฺโต ปณฺณารุฬฺหวาลมิคสทิโสฯ วิวฏินฺทฺริโยติ สํวราภาเวน คิหิกาเล วิย อสํวุตจกฺขาทิอินฺทฺริโยฯ

อปฺปเมยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อาเนญฺชสุตฺตวณฺณนา

[117] จตุตฺเถ สห พฺยยติ คจฺฉตีติ สหพฺโย, สหปวตฺตนโกฯ ตสฺส ภาโว สหพฺยตา, สหปวตฺตีติ อาห ‘‘สหภาวํ อุปปชฺชตี’’ติฯ ‘‘ยาวตกํ เตสํ เทวานํ อายุปฺปมาณํ, ตํ สพฺพํ เขเปตฺวา นิรยมฺปิ คจฺฉตี’’ติอาทิวจนโต อรูปภวโต จุตสฺส อปายูปปตฺติ วุตฺตา วิย ทิสฺสตีติ ตนฺนิวตฺตนตฺถํ ภควโต อธิปฺปายํ วิวรนฺโต ‘‘สนฺธายภาสิตมิทํ วจน’’นฺติ ทีเปติ ‘‘นิรยาทีหิ อวิปฺปมุตฺตตฺตา’’ติอาทินาฯ น หิ ตสฺส อุปจารชฺฌานโต พลวตรํ อกุสลํ อตฺถีติฯ อิมินา ตโต จวนฺตานํ อุปจารชฺฌานเมว ปฏิสนฺธิชนกํ กมฺมนฺติ ทีเปติฯ อธิกํ ปยสติ ปยุชฺชติ เอเตนาติ อธิปฺปยาโส, สวิเสสํ อิติกตฺตพฺพกิริยาฯ เตนาห ‘‘อธิกปฺปโยโค’’ติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

อาเนญฺชสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. วิปตฺติสมฺปทาสุตฺตวณฺณนา

[118] ปญฺจเม ทินฺนนฺติ เทยฺยธมฺมสีเสน ทานํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ทินฺนสฺส ผลาภาวํ สนฺธาย วทตี’’ติฯ ทินฺนํ ปน อนฺนาทิวตฺถุํ กถํ ปฏิกฺขิปติฯ เอส นโย ‘‘ยิฏฺฐํ หุต’’นฺติ เอตฺถาปิฯ มหายาโคติ สพฺพสาธารณํ มหาทานํฯ ปเหณกสกฺกาโรติ ปาหุนกานํ กาตพฺพสกฺกาโรฯ ผลนฺติ อานิสํสผลํ นิสฺสนฺทผลญฺจฯ วิปาโกติ สทิสผลํฯ ปรโลเก ฐิตสฺส อยํ โลโก นตฺถีติ ปรโลเก ฐิตสฺส กมฺมุนา ลทฺธพฺโพ อยํ โลโก น โหติฯ อิธโลเก ฐิตสฺสปิ ปรโลโก นตฺถีติ อิธโลเก ฐิตสฺส กมฺมุนา ลทฺธพฺโพ ปรโลโก น โหติฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘สพฺเพ ตตฺถ ตตฺเถว อุจฺฉิชฺชนฺตี’’ติฯ อิเม สตฺตา ยตฺถ ยตฺถ ภวโยนิคติอาทีสุ ฐิตา, ตตฺถ ตตฺเถว อุจฺฉิชฺชนฺติ, ทฺวยวินาเสน วินสฺสนฺติฯ

ผลาภาววเสนาติ มาตาปิตูสุ สมฺมาปฏิปตฺติมิจฺฉาปฏิปตฺตีนํ ผลสฺส อภาววเสน ‘‘นตฺถิ มาตา, นตฺถิ ปิตา’’ติ วทติ, น มาตาปิตูนํ, นาปิ เตสุ สมฺมาปฏิปตฺติมิจฺฉาปฏิปตฺตีนํ อภาววเสน เตสํ โลกปจฺจกฺขตฺตาฯ ปุพฺพุฬกสฺส วิย อิเมสํ สตฺตานํ อุปฺปาโท นาม เกวโล, น จ ขนปุพฺพโกติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘จวิตฺวา อุปฺปชฺชนกา สตฺตา นาม นตฺถีติ วทตี’’ติฯ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตีติ เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ อภิวิสิฏฺฐาย ปญฺญาย สยํ ปจฺจกฺขํ กตฺวา ปเวเทนฺติ, เต นตฺถีติ สพฺพญฺญุพุทฺธานํ อภาวํ ทีเปติฯ

วิปตฺติสมฺปทาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ