3. เวนาคปุรสุตฺตวณฺณนา

[64] ตติเย เอวํนามเก ชนปเทติ ยตฺถ นามคฺคหเณน โกสลสทฺทสฺส รุฬฺหีสทฺทตํ ทสฺเสติฯ ตถา หิ โกสลา นาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหีสทฺเทน ‘‘โกสลา’’ติ วุจฺจติฯ อกฺขรจินฺตกา หิ อีทิเสสุ ฐาเนสุ ยุตฺเต วิย สลิงฺควจนานิ (ปาณินิ 1.2.51) อิจฺฉนฺติฯ อยเมตฺถ รุฬฺหี ยถา อญฺญตฺถาปิ ‘‘กุรูสุ วิหรติ, องฺเคสุ วิหรตี’’ติ จฯ ตพฺพิเสสเน ปน ชนปทสทฺเท ชาติสทฺเท เอกวจนเมว ยถา ‘‘โกสเลสุ ชนปเท’’ติฯ จาริกนฺติ จรณํฯ จรณํ วา จาโร, โส เอว จาริกาฯ ตยิทํ มคฺคคมนํ อิธาธิปฺเปตํ, น จุณฺณิกคมนมตฺตนฺติ อาห ‘‘อทฺธานคมนํ คจฺฉนฺโต’’ติฯ ตํ วิภาเคน ทสฺเสตุํ ‘‘จาริกา จ นาเมสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ทูเรปีติ ทูเรปิ นาติทูเรปิฯ สหสา คมนนฺติ สีฆคมนํฯ มหากสฺสปปจฺจุคฺคมนาทีสูติ อาทิ-สทฺเทน อาฬวกาทีนํ อตฺถาย คมนํ สงฺคณฺหาติฯ ภควา หิ มหากสฺสปตฺเถรํ ปจฺจุคฺคจฺฉนฺโต มุหุตฺเตน ติคาวุตมคฺคมคมาสิฯ อาฬวกสฺสตฺถาย ติํสโยชนํ, ตถา องฺคุลิมาลสฺส, ปุกฺกุสาติสฺส ปน ปญฺจจตฺตาลีสโยชนํ, มหากปฺปินสฺส วีสโยชนสตํ, ธนิยสฺสตฺถาย สตฺต โยชนสตานิ, ธมฺมเสนาปติโน สทฺธิวิหาริกสฺส วนวาสิสฺส ติสฺสสามเณรสฺส ติคาวุตาธิกํ วีสโยชนสตํ อคมาสิฯ อิมํ สนฺธายาติ อิมํ อตุริตจาริกํ สนฺธายฯ

อุปลภิํสูติ เอตฺถ สวนวเสน อุปลภิํสูติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โสตทฺวาร…เป.… ชานิํสู’’ติ อาหฯ สพฺพมฺปิ วากฺยํ อวธารณผลตฺตา อนฺโตคธาวธารณนฺติ อาห ‘‘ปทปูรณมตฺเต วา นิปาโต’’ติฯ อวธารณตฺเถนาติ ปน อิมินา อิฏฺฐตฺถโตวธารณตฺถํ โข-สทฺทคฺคหณนฺติ ทสฺเสติฯ อสฺโสสีติ ปทํ โข-สทฺเท คหิเต เตน ผุลฺลิตมณฺฑิตวิภูสิตํ วิย โหนฺตํ ปูริตํ นาม โหติ, เตน จ ปุริมปจฺฉิมปทานิ สํสิลิฏฺฐานิ นาม โหนฺติ, น ตสฺมิํ อคฺคหิเตติ อาห ‘‘ปทปูรเณน พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตามตฺตเมวา’’ติฯ มตฺตสทฺโท วิเสสนิวตฺติอตฺโถฯ เตนสฺส อนตฺถนฺตรทีปนตา ทสฺสิตา โหติ, เอวสทฺเทน ปน พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตาย เอกนฺติกตาฯ

สมิตปาปตฺตาติ อจฺจนฺตํ อนวเสสโต สวาสนํ สมิตปาปตฺตาฯ เอวญฺหิ พาหิรกวีตราคเสกฺขาเสกฺขปาปสมนโต ภควโต ปาปสมนํ วิเสสิตํ โหติฯ เตนสฺส ยถาภูตคุณาธิคตเมตํ นามํ ยทิทํ สมโณติ ทีเปติฯ อเนกตฺถตฺตา นิปาตานํ อิธ อนุสฺสวตฺโถ อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ขลูติ อนุสฺสวตฺเถ นิปาโต’’ติฯ อาลปนมตฺตนฺติ ปิยาลาปวจนมตฺตํฯ ปิยสมุทาหารา เหเต ‘‘โภ’’ติ วา ‘‘อาวุโส’’ติ วา ‘‘เทวานํ ปิยา’’ติ วาฯ โคตฺตวเสนาติ เอตฺถ คํ ตายตีติ โคตฺตํฯ โคตโมติ หิ ปวตฺตมานํ วจนํ พุทฺธิญฺจ ตายติ เอกํสิกวิสยตาย รกฺขตีติ โคตฺตํฯ